Thị trường trái phiếu mất cân đối cung – cầu

Xu hướng phục hồi rõ nét nhưng chưa toàn diện

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp bước sang năm 2025 với những tín hiệu tích cực. Theo Chuyên gia phân tích cao cấp của VIS Rating chia sẻ: Quy mô phát hành trái phiếu trong 12 tháng gần nhất đạt gần 600.000 tỷ đồng, tăng gấp đôi mức bình quân giai đoạn 2022–2023.

Tỷ lệ trái phiếu chậm trả gốc, lãi cũng đã giảm mạnh, từ gần 15% xuống chỉ còn khoảng 0,5%, tỷ lệ thu hồi nợ đối với nhóm này đạt 35%, đây là dấu hiệu cho thấy lòng tin thị trường đang dần được khôi phục.

Xu hướng phục hồi rõ nét nhưng chưa toàn diện

Bên cạnh đó, tỷ lệ quy mô thị trường trái phiếu doanh nghiệp trên GDP danh nghĩa đã tăng lên 12% trong nửa đầu 2025, dù vẫn còn khiêm tốn so với mục tiêu 25% vào năm 2030 mà Chính phủ đặt ra.

Mặc dù vậy, sau các chỉ số phát triển khả quan là bức tranh chưa trọn vẹn. Hiện thị trường vẫn dựa vào lực đẩy từ nhóm ngân hàng và bất động sản, trong khi các lĩnh vực sản xuất, hạ tầng vốn là xương sống của nền kinh tế lại gần như biến mất trên thị trường phát hành.

Cạnh tranh gay gắt, doanh nghiệp sản xuất “lép vế” trên thị trường

Một trong những nguyên nhân then chốt khiến nhóm doanh nghiệp sản xuất khó tiếp cận kênh trái phiếu doanh nghiệp là do sự cạnh tranh gay gắt từ tín dụng ngân hàng.

Theo Phó Giám đốc Ban Nguồn vốn & Kinh doanh tiền tệ, Ngân hàng BIDV - ông Nguyễn Bá Sơn nhìn nhận: Với các dự án đầu tư dài hạn, doanh nghiệp đang có xu hướng quay lại vay ngân hàng do: Lãi suất cạnh tranh hơn, thường dưới 10%, trong khi trái phiếu có thể lên tới 12%. Kỳ hạn vay dài hơn từ 7–8,5 năm, so với trái phiếu thường dưới 5 năm. Đồng thời là việc giải ngân linh hoạt theo tiến độ, tối ưu hóa chi phí tài chính, trái ngược với đặc điểm “giải ngân một lần” của trái phiếu.

Bên cạnh đó, các rào cản pháp lý cũng làm khó doanh nghiệp muốn phát hành trái phiếu doanh nghiệp với mục đích tái cấu trúc nợ, đặc biệt là khi các nhà đầu tư tổ chức lớn như công ty bảo hiểm không được phép đầu tư vào loại trái phiếu này.

Điều này dẫn đến hệ quả là thị trường trái phiếu doanh nghiệp hiện mất cân bằng nghiêm trọng về cơ cấu phát hành, tập trung quá lớn vào hai lĩnh vực tài chính và bất động sản là những lĩnh vực vốn có rủi ro cao, tiềm ẩn bất ổn cho hệ thống tài chính nếu không được kiểm soát hiệu quả.

Nhu cầu đầu tư cao nhưng thiếu hàng hóa phù hợp

Trong khi nguồn cung trái phiếu “chất lượng” eo hẹp thì cầu đầu tư đang gia tăng mạnh, đặc biệt từ nhóm nhà đầu tư cá nhân và tổ chức, do lãi suất tiết kiệm ở mức thấp.

Theo bà Dương Kim Anh – Giám đốc Khối Đầu tư của VCBF chia sẻ: “Khó khăn lớn nhất hiện nay khi chúng tôi đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp không nằm ở phía nhà đầu tư, mà là sự lệch pha giữa cung và cầu, cả về kỳ hạn, rủi ro lẫn mục đích sử dụng vốn”.

Trong khi, các nhà đầu tư tổ chức như công ty bảo hiểm ưu tiên trái phiếu có độ an toàn cao, lợi suất vừa phải, của các doanh nghiệp sản xuất ổn định.

Tuy nhiên lại có một nghịch lý là, doanh nghiệp đủ tốt về tài chính lại không chọn phát hành trái phiếu, mà vay ngân hàng. Doanh nghiệp muốn phát hành trái phiếu lại không đáp ứng tiêu chí an toàn hoặc có mục đích tái cấu trúc vốn, điều mà quy định pháp lý không cho phép một số nhà đầu tư tham gia.

Trong khi đó, với quỹ mở, quy định yêu cầu 90% tài sản phải đầu tư vào trái phiếu phát hành công khai, nhưng từ đầu năm đến nay, chỉ có khoảng 28.000 – 30.000 tỷ đồng trái phiếu doanh nghiệp phát hành ra công chúng, 70 – 80% là của ngân hàng và công ty chứng khoán. Điều này dẫn đến tình trạng thiếu trầm trọng sản phẩm phù hợp, khiến các quỹ khó đảm bảo hiệu quả đầu tư.

Cần thay đổi để thị trường tăng tính hấp dẫn

Để khơi thông dòng vốn và tạo dựng thị trường trái phiếu doanh nghiệp lành mạnh, hiệu quả, vị đại diện VCBF nhấn mạnh những cải cách cấu trúc là điều kiện tiên quyết.

Trong đó, cần phát triển cơ chế phát hành riêng cho trái phiếu dự án, tách biệt khỏi mục đích tái cấu trúc vốn. Mở rộng định mức xếp hạng tín nhiệm, minh bạch hóa dòng tiền và thông tin tài chính của doanh nghiệp phát hành.

Đồng thời là tiến hành đa dạng hóa ngành phát hành, nhất là nhóm sản xuất – hạ tầng – năng lượng, nhằm giảm phụ thuộc vào bất động sản và tài chính. Thúc đẩy phát hành công khai, thay vì lệ thuộc quá nhiều vào phát hành riêng lẻ. Điều quan trọng hơn cả là thay đổi tư duy tiếp cận thị trường.

Theo bà Dương Kim Anh – Giám đốc Khối Đầu tư của VCBF nhấn mạnh: “Khi thị trường trái phiếu doanh nghiệp bước sang giai đoạn mới, phục vụ cho mục tiêu tăng trưởng của đất nước thì không thể nào tấn công trong một thế trận phòng thủ. Chính sách, thể chế, khung pháp lý cũng phải ‘mở thế trận’ tương ứng để thị trường có thể cất cánh”.

Như vậy thị trường trái phiếu doanh nghiệp đang trên đà hồi phục, nhưng không thể phát triển bền vững nếu vẫn tiếp tục tình trạng mất cân đối cung – cầu, lệch pha cấu trúc và thiếu cơ chế phân tầng nhà đầu tư sản phẩm. Để kênh huy động vốn trung và dài hạn này thực sự trở thành động lực cho nền kinh tế, điều cần thiết là một cuộc cải tổ mạnh mẽ, không chỉ về chính sách, mà cả về tư duy phát triển.

Một thị trường chỉ có ngân hàng phát hành và bất động sản hấp thụ, thì không thể gọi là thị trường đa dạng. Một cơ chế đầu tư chỉ có giới hạn rủi ro nhưng thiếu biện pháp khuyến khích sản phẩm chất lượng, thì không thể gọi là hiệu quả.

Giờ là lúc cần phá bỏ thế phòng thủ để mở đường cho trái phiếu doanh nghiệp đối với lĩnh vực sản xuất – lĩnh vực đóng vai trò xương sống trong tài chính doanh nghiệp Việt Nam phát triển mạnh mẽ./.

Nguồn:Thị trường trái phiếu mất cân đối cung – cầu