Điện Biên: Giữ lửa nghề dệt thổ cẩm Pa Xa Lào

Chị Lò Thị Vân đang điều hành Hợp tác xã dệt thổ Pa Xa Lào. Với đôi bàn tay chai chất và ánh sáng lên niềm tự hào, chị đã dành cả cuộc đời gắn bó với khung cửi và những tấm ngọc thổ cẩm. Nhưng chính chị cũng phải thừa nhận rằng, giữ nghề đã khó, phát triển nghề lại càng khó hơn.

Trong ký ức của chị Vân, tiếng veteo kẹt đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của chị còn nhỏ. Những phụ nữ trong bản luôn tận dụng thời gian rảnh để dệt vải. Từng sợi chỉ, mũi kim như kết tinh của sự nhẫn suy và tình yêu gia đình, tình yêu với nghề truyền thống.

“Từ nhỏ, tôi đã quen với tiếng cửi xen kẽ và những sợi chỉ mẹ xe bằng tay. Ngày ấy, trong bản, cô gái nào cũng biết dệt. Tấm thổ cẩm không chỉ là vật dụng hàng ngày mà còn là lời yêu thương mẹ gửi tinh qua từng mũi chỉ" - chị Vân nhớ lại.

Theo chị Lò Thị Vân, những tấm thổ cẩm của Pa Xa Lào mang vẻ đẹp độc lập bởi các hoa văn không chỉ được sáng tạo một cách ngẫu nhiên, mà còn gắn liền với ký ức, thiên nhiên và văn hóa dân tộc. Từng họa tiết trên vải kể những câu chuyện về dòng sông, ngọn đồi, và cả mong ước về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Mỗi hình ảnh là một câu chuyện. Nhìn vào họa tiết trên tấm vải ngọc, người ta có thể hiểu được tâm hồn của người Lào.

Mỗi họa tiết trên từng sản phẩm dệt thổ cẩm đều mang một ý nghĩa khác nhau

Mặc dù giàu giá trị văn hóa và ý nghĩa tinh thần, nghề dệt thổ cẩm ở Pa Xa Lào đang phải đối mặt với nhiều công thức thô. Khó khăn lớn nhất chính là sự thiếu hụt thế hệ cận cảnh. Lớp trẻ ngày nay rời bản làng để học tập và làm việc ở thành phố, do đó họ ngày càng mất đi sự kết nối với mạng lưới nghề nghiệp.

“Các cháu bây giờ đi học xa, rồi làm việc ở thành phố. Ai không muốn ngồi ngày này qua ngày khác để thêu một tấm vải. Trước đây, các bà, các mẹ truyền dạy nghề cho con gái. Nhưng giờ, lớp trẻ không mặn mà với khung cửi nữa" - chị Vân Thở dài.

Không chỉ thiếu người kế nghiệp, đầu ra cho sản phẩm cũng là một bài toán nan giải. Dù sản phẩm của Hợp tác xã đã đạt được chứng nhận OCOP 3 sao cấp tỉnh, nhưng thị trường tiêu thụ vẫn rất hạn chế. Đặc biệt, trong bối cảnh hiện nay, việc mở rộng thị trường đang trở thành một trở ngại khi người tiêu dùng tìm kiếm những sản phẩm tiện ích, hiện đại nhiều hơn. Trong khi đó, nhiều nghệ nhân chưa quen với việc sử dụng công nghệ để quảng bá sản phẩm, dẫn đến việc làm tiêu thụ chủ yếu dựa vào hội chợ hay khách du lịch nhỏ lẻ. Điều này tạo ra nghề dệt thiếu sự ổn định và khó mở rộng quy mô. “Chúng tôi chỉ biết bán ở hội chợ hoặc giúp đỡ khách du lịch đặt mua. Còn việc đưa sản phẩm lên mạng thì khó lắm, vì chúng tôi không liếm” - chị Vân chia sẻ.

Sự cạnh tranh từ các sản phẩm công nghiệp sản xuất hàng loạt tạo ra giá trị của thổ cẩm thủ công bị lu mờ. Các tấm vải công nghiệp với giá thành rẻ, mẫu mã đa dạng tăng dần sử dụng lĩnh vực thị trường, thúc thổ cẩm Pa Xa Lào vào tình thế khó khăn.

Hiện tại HTX Dệt thổ cẩm Pa Xa Lào đang đối mặt với nhiều khó khăn.

Dẫu vậy, khó khăn không làm thất vọng những phụ nữ bản Pa Xa Lào. Hợp tác xã xây thổ cẩm Pa Xa Lào ra đời với mong muốn tập hợp các nghệ nhân, cùng nhau sở hữu cơ sở và phát triển nghề truyền thông. Trong một lần tham gia hội chợ, chị Lò Thị Vân đã học cách chụp ảnh sản phẩm và đăng bán trên mạng xã hội. Ban đầu, mọi thứ đều khó khăn với người phụ nữ chưa từng tiếp xúc với công nghệ. Nhưng với sự hiển thị, chị tăng dần với công việc sử dụng điện thoại và mạng xã hội. Chị Vân phấn khởi cho biết: “Đưa sản phẩm lên mạng xã hội đã giúp nhiều người biết đến sản phẩm dệt thổ của chúng tôi hơn”.

Hỗ trợ giao thông nghề nghiệp, chính quyền địa phương đã có những động thái tích cực. Các lớp đào tạo nghề được mở rộng, huấn luyện, truyền đạt và thực hiện các chương trình quảng bá sản phẩm nền cẩm thạch giúp nghệ nhân có cơ hội tiếp cận thị trường rộng hơn. Hợp tác thành viên đã được tham gia vào các thiết bị hỗ trợ, hội chợ lớn. Dù chưa đủ để giải quyết mọi vấn đề nhưng ít nhất đó là một bước tiến.

Một thay đổi tích cực khác là sự quan tâm của khách du lịch và các nhà nghiên cứu văn hóa. Nhiều người không chỉ mua sản phẩm mà vẫn muốn tìm hiểu về quá trình làm ra thổ cẩm, về ý nghĩa của hoa văn, họa tiết trên tấm vải. Điều này giúp nghệ nhân có thêm động lực tiếp tục duy trì nghề nghiệp. Quan trọng hơn hết, chị Vân hy vọng các bạn trẻ sẽ quay lại học nghề và giúp hợp tác phát triển. “Nghề Giữ không chỉ là công ăn việc làm mà còn là tâm hồn của bản làng, tổ tiên. Nếu các cháu hiểu được giá trị của nghề nghiệp, hãy hiểu rằng đây không chỉ là công việc mà còn là bản sắc của dân tộc, thì nghề này sẽ không bao giờ mất. Nếu mất nghề, chúng tôi sẽ mất cả một phần sắc” - chị Vân khẳng định.

Đa số phụ nữ lớn tuổi vẫn đang ngăn chặn sự phá hoại, duy trì mạng lưới dệt nghề

Tại Pa Xa Lào, những phụ nữ như chị Vân chính là những người ẩn náu thầm lặng dệt thổ cẩm truyền thống. Họ không chỉ thêu những tấm thổ cẩm rực rỡ, mà còn thêu nên niềm tự hào và tình yêu quê hương. Mỗi khi ngắm nhìn những tấm ngọc rực rỡ sắc màu, người ta không chỉ cảm nhận được sự khéo léo và tài hoa của người dệt mà còn thấy cả câu chuyện của một bản làng hiển cường giữa thời đại thay đổi.

“Chúng tôi làm nghề không chỉ vì thu nhập mà còn vì trách nhiệm với thế hệ mai sau. Tôi tin rằng, dù có khó khăn đến đâu, chúng tôi vẫn sẽ giữ được ngọn lửa nghề” - chị Vân nói, ánh mắt đầy quyết tâm.