Điện Biên: Trăn trở nghề mây tre đan

Khách du lịch tìm hiểu và mua sản phẩm mây tre đan của HTX làng nghề mây tre đan Nà Tấu.

Công dày, lãi mỏng

65 tuổi, đôi tay dẻo dai vót từng chiếc nan, mềm mỏng nhung mây, đan từng chiếc giấy, gùi, nia, mẹt... gần 50 năm qua, ông Quàng Văn thư giãn, bản Nà Tấu 1, xã Nà Tấu vẫn mahô “dệt” tình yêu với mây tre, cung cấp dịch vụ truyền thống của cha ông.

Ông kể, khi còn nhỏ, ông thường quý theo các bậc cao niên trong bản học hỏi kỹ năng đan lát. Thế nên, hơn 10 tuổi ông đã biết đan, lớn hơn nữa thì biết bong nan, vót đám mây... Rồi cứ thế tình yêu đan lát “ngấm vào máu” lúc nào không hay.

Năm 2010, Hợp tác xã (HTX) làng nghề mây tre đan Nà Tấu được thành lập, ông bệ tham gia với vai trò là một trong những thành viên chủ chốt, mỹ mài gắn bó với đan lát. Cũng theo ông già, việc tham gia Logic cốt lõi là để giải quyết tình yêu thương nghề và giữ miếng sơn hóa hóa của dân tộc, chứ để sống được bằng nghề thì khó, bởi nghề này gần như lấy công làm lãi khi thu nhập trung bình của mỗi thành viên trong HTX chỉ hơn 1 triệu đồng/tháng.

Có đến tận nơi, chứng kiến ​​tận mắt quy trình làm ra một sản phẩm mây tre đan ở Nông làng nghề mây tre đan Nà Tấu chúng tôi mới phần nào hiểu được tâm tư của ông thong. Để hoàn thành một sản phẩm đan lát, người làm phải chuẩn bị rất nhiều công đoạn từ khâu chọn nguyên liệu, bung sợi, phơi khô đến đan.

Mỗi chiếc hộp tre nuôi tôm, mỗi chiếc có kích thước nhỏ phải mất 2 ngày để hoàn thiện.

Đơn cử để làm một chiếc hộp đựng tre tôm, cá cỡ nhỏ phải mất 2 ngày. Với giá bán 60.000 đồng/chiếc, trừ chi phí nguyên liệu khoảng 20.000 đồng, chỉ còn 40.000 đồng cho 2 ngày công. Còn có mâm xôi tre đan, để hoàn thiện một sản phẩm phải mất ít nhất 10 ngày. Mỗi bữa tiệc sẽ được đan rời các bộ phận. Đầu tiên là dựng khung, đan chân và mâm mâm, cuối cùng là món mâm. Khó nhất là phần mâm cặp, tuy nhiên không cẩn thận không thể ghép bàn mâm với mâm mâm. Bởi vậy không chỉ là sự cầu kỳ, tỉ tỉ trong mỗi công đoạn mà Đòi hỏi người đan mây tre phải có tay nghề, kinh nghiệm.

Kỳ công là vậy nhưng mỗi chiếc mâm làm ra tại HTX hiện có giá bán trung bình 1,5 triệu đồng, so với thời điểm đây 7, 8 năm giá gần như không tăng. Bởi vậy, sau khi trừ chi phí nguyên vật liệu thì phần lãi chia đều cho 10 ngày công không đáng là bao.

Sản phẩm đám mây tre đan Nà Tấu dù đa dạng nhưng mẫu mã hóa chưa có sự thay đổi mới.

Bên cạnh đó, sản phẩm đám mây tre đan ở Nà Tấu dù đa dạng nhưng mẫu mã chưa có sự thay đổi mới, chưa theo kịp sự phát triển nhanh chóng của thị trường với nhiều sản phẩm gọn nhẹ, tiện lợi. Điều này cũng tạo ra nghề mây tre đan ở Nà Tấu phải chịu sức ép cạnh tranh không nhỏ. Trong khi đó, thị trường tiêu thụ sản phẩm đám mây tre đan Nà Tấu chủ yếu là khách lẻ và một số ít khách du lịch tạo làng nghề mây tre đan truyền thống xã Nà Tấu gặp nhiều vàn khó khăn để tồn tại, chưa nói đến phát triển.

Tre già…mát chịu đựng

Giữ nghề đã khó, truyền nghề càng khó hơn, đây chính là thực trạng nghề mây tre đan truyền thống ở Nà Tấu.

Nếu như trước đây, gần như cả bản Nà Tấu 1, Nà Tấu 2 gắn bó với nghề mây tre hộ đan thì đến nay chỉ còn một ít. Ông Lò Văn Inh ở bản Nà Tấu 1 năm nay đã 85 tuổi, là một trong số ít người vẫn duy trì nghề mây tre đan truyền thống.

Ông Inh trải lòng: “Trong bản giờ chỉ những người lớn tuổi còn đan lát, chứ đám con cháu không mấy đứa trẻ mặn mà, ít ai muốn học và giữ nghề này. Ngay cả mấy đứa con, cháu của tôi, học rồi, biết nghề nhưng không trẻ nào muốn làm nghề vì các công việc khác, nghề này thu nhập không cao. Cứ thế này, nguy cơ truyền thống nghề của cha ông sẽ là mai một, khi lớp người già với tổ tiên”.

Người dân bản Nà Tấu 1 đan sản phẩm từ mây, tre.

Tại HTX làng nghề mây tre đan Nà Tấu, khi mới thành lập có 25 thành viên tham gia, nhưng hiện tại còn 20 thành viên. Ông Lò Văn Cương, Giám đốc Hợp tác xã chia sẻ: Thành viên HTX hầu hết đều là những người đã có tuổi. Người già nhất năm nay đã 85 tuổi, trẻ nhất thì cũng đã ở tuổi 55. Những thành viên cao tuổi một lần như “lá rụng về gốc”, nguồn nhân lực trẻ thì không mặn mà theo nghề. Tre già mà Mống chịu mọc nên số thành viên trong HTX ngày càng giảm”.

Những người già hiểu về nghề mây tre đan ở Nà Tấu ngày càng thưa thớt, trong khi lớp trẻ không mấy mặn mà với chính nghề truyền thống của cha ông. Trước sự kiện của một nghề, làng nghề truyền thống, nhiều người dân không khỏi xót xa, lo lắng.

Mang những trăn trở trên trao đổi với lãnh đạo UBND xã Nà Tấu, chúng tôi được ông Lò Văn Toản, Chủ tịch UBND xã Nà Tấu thông tin: Xa thường xuyên tuyên truyền, vận động, tạo điều kiện cho những người trẻ trong độ tuổi động động lao, chưa có việc ổn định làm học nghề hoặc tham gia liên kết với Hợp tác xã để duy trì, phát triển dịch vụ mây tre đan của xã hội. Tuy nhiên, sản phẩm không có đầu ra ổn định, thu nhập thấp nên nhiều thanh niên hiện nay không mấy mặn mà với nghề, mà tìm đến công việc khác, kể cả đi làm để kiếm thu nhập cao hơn.

Trăn trở thành truyền thông nghề nghiệp

Tháng 10/2022, nghề mây tre đan tại bản Nà Tấu 1, xã Nà Tấu được UBND Tỉnh Điện Biên công nhận là “làng nghề truyền thống”. Tiếp đó, tháng 3/2023, nhân dân bản Nà Tấu 1, xã Nà Tấu đón Bằng công nhận nghề mây tre đan truyền thống. Hàng năm, các thành viên HTX làng nghề mây tre đan Nà Tấu đều được tạo điều kiện tham gia các lớp huấn luyện, bồi dưỡng; sản phẩm của HTX thường xuyên được trưng bày, quảng bá tại các sự kiện triển lãm, hội chợ trong và ngoài tỉnh.

Nguyên liệu làm sản phẩm mây tre đan được người dân Nà Tấu tìm mua ở các địa phương khác.

Tuy nhiên, bất chấp nỗ lực nỗ lực duy trì những giá trị mà cha ông để lại, làng nghề mây tre đan Nà Tấu đang tăng dần thu gọn, hoạt động cầm chừng. Từ việc làm thiếu nguồn nhân lực, thị trường tiêu thụ không ổn định, nguồn vốn đầu tư hạn hẹp, mẫu mã sản phẩm đám mây tre đan chưa có sự thay đổi mới. Mặt khác, nguồn nguyên liệu cho mây tre đan ngày càng khan hiếm dẫn đến khó duy trì làng nghề mây tre đan Nà Tấu.

Để giải quyết vấn đề thiếu nguyên liệu sản xuất, xã Nà Tấu đã từng được Sở Nông nghiệp và Môi trường hỗ trợ trồng hơn 10ha cây mây. Tuy nhiên, khí hậu thổ nhưỡng vùng trồng không phù hợp nên cây đám mây phát triển chậm, chất lượng không đảm bảo bỏ qua. Người dân phải tìm mua nguyên liệu ở các huyện khác như: Mường Ảng, Mường Chà, Điện Biên…

Sau qua thăng trầm, dù đến nay vẫn tồn tại nhưng nghề mây tre đan ở Nà Tấu đang đứng trước nguy cơ tăng dần mai một. Trước thực tại trên, muốn phát triển làng nghề, cần có giải pháp giúp người dân thay đổi thói quen sản xuất, tiếp thu những kỹ thuật mới, mẫu mã mới. Bờ rìa đó cần sự hỗ trợ tích cực của cơ quan quản lý, chính quyền các cấp để khai thác giá trị sử dụng và gắn kết với du lịch. Truyền tải nghề nghiệp trở thành sản phẩm du lịch, để tăng cường thu nhập cho người dân từ công việc gắn bó với nghề, góp phần bảo tồn nghề thủ công công truyền thông.

Nguồn: Trăn trở về nghề mây tre đan