Lai Châu: Ấn tượng không gian văn hóa dân tộc Dao Khâu

Dao Khâu là một trong những dân tộc thiểu số của Việt Nam, có nhiều nét văn hóa đặc sắc. Tuy chỉ trong một gian trưng bày nhỏ hẹp nhưng phường Quyết Tiến đã có những bài trí rất phù hợp và lôi cuốn để vừa khéo léo truyền tải được những giá trị văn hóa ngàn đời của đồng bào lại vừa xen ghép được các giá trị văn hóa hiện đại.

Ngay khi bước vào gian trưng bày, chúng ta bị ấn tượng ngay bởi có hai “diễn viên” (hình nhân) mặc những bộ đồ thổ cẩm vừa tinh xảo vừa dung dị, mang đậm cái hồn, cái chất của đồng bào đón chào. Là hình nhân, là tĩnh vật nhưng với bộ thổ cẩm rực rỡ sắc màu này không khó để nhận ra những đặc trưng vừa gần gũi, thân thuộc vừa mang những nét rất riêng của đồng bào Dao Khâu. Nếu tìm hiểu kỹ, những họa tiết, hoa văn trên bộ thổ cẩm này còn là nơi lưu giữ ký ức của cả tộc người. Đó là những ngọn sóng, cây thông, bông tuyết… là những đặc trưng về những chuyến thiên di với những con sông đã qua, ngọn núi đã đến, những khát vọng vươn lên. Và đến nay, trên đất Việt Nam này, có lẽ đồng bào sẽ không phải đói khát, mỏi mệt tìm đất lành nữa.

Du khách trải nghiệm cây đàn tính tại không gian văn hóa dân tộc Dao Khâu.

Là những người chăm chỉ và sáng tạo, trong quá trình lao động, đồng bào Dao Khâu đã giao lưu, tiếp biến, tạo cho mình những công cụ lao động cũng là những vũ khí tự vệ trước thiên nhiên. Những chiếc liềm, cây súng, cây nỏ hay cái áo tơi được trưng bày tại đây đã bóng nước thời gian, trên đó đã thấm đẫm bao mồ hôi và cũng tỏa ra những khát vọng vừa bình dị vừa thiêng liêng về cuộc sống no cơm, ấm áo. Hôm nay, dưới ánh sáng của Đảng, khát vọng đó đã là hiện thực.

Không chỉ giỏi trong lao động, sự sáng tạo của đồng bào Dao Khâu còn thể hiện trong đời sống tinh thần vô cùng phong phú. Đã có nhiều nghiên cứu của những nhà khoa học về các giá trị văn hóa phi vật thể của bà con và đã thu được nhiều kết quả đáng mừng. Tại không gian này, du khách còn được khám phá về bộ nhạc cụ dân tộc Dao Khâu với sáo, có trống, có thanh la, đàn cò, đàn nhị… Dưới bàn tay khéo léo, tài tình, trí tuệ thông minh chúng đã trở thành người bạn tâm tình của những tâm hồn dân bản. Tiếng sáo, tiếng chiêng lúc vui là câu hát, đám buồn là tiếng than, khi còn trong loạn lạc nó lại là lời hiệu triệu. Nằm im lìm trên giá nhưng những nhạc cụ này không vô tri mà hãy nhớ đến nó ở những không gian lắng đọng mà hùng tráng dưới ánh lửa bập bùng thuở nao.

Điểm nhấn của không gian văn hóa dân tộc Dao Khâu mà phường Quyết Tiến muốn mang đến cho du khách là không gian tâm linh của đồng bào. Đây là bàn thờ, là nơi được coi là giao điểm giữa thế giới thực và thế giới tâm linh, nơi mà đồng bào quan niệm rằng đó là dấu mốc phát tích, nơi khởi nguồn cũng là cõi đi về cuối cùng của đời người. Nếu tinh ý, và hiểu biết về những bức tranh trên tường, chúng ta có thể hiểu về những chuyến thiên di, những chỗ phải qua và điểm đến cuối cùng của một kiếp người. Không bàn đến yếu tố đúng sai dưới góc nhìn khoa học, dưới cái nhìn của truyền thống, đây là một nét đẹp văn hóa cần phải bảo tồn và phát huy bởi nó chính là cội nguồn của tình đoàn kết, cố kết cộng đồng, là sức mạnh của dân tộc. Những lễ hội như cấp sắc, nhảy lửa, tủ cải… không chỉ đơn giản mang giá trị khẳng định một cột mốc quan trọng của đời người mà còn là dịp giáo dục truyền thống vô cùng ý nghĩa. Từ đó, mỗi người tự ý thức được trách nhiệm của mình với gia đình, cộng đồng, dòng tộc và với cả một thế giới vô hình mênh mông, huyền bí mà sống có đạo, có đức, có ý thức, có nhân văn.

Gia đình một du khách chụp ảnh trải nghiệm tại không gian văn hóa dân tộc Dao Khâu.

Gặp chị Nguyễn Thị Hòa – phường Tân Phong, khi đang mải mê ngắm bộ thổ cẩm và đứng rất lâu bên những bức tranh thờ. Chị Hòa cho rằng: Nếu chỉ lướt qua với cái nhìn đơn giản thì không gian văn hóa này có chăng chỉ để lại trong tôi những ấn tượng về màu sắc. Nhưng xem kỹ, nghĩ sâu, sống chậm lại, nhìn từng đồ, từng vật trong sự hồi tưởng về không gian mà chúng đã tồn tại, tôi dường như đã thấy một bức tranh vô cùng sinh động về những nếp nhà, những cánh đồng, những đêm hội và thậm chí có cả những hình dung về lịch sử của cả một tộc người.

Hôm nay, những bước thiên di của người Dao Khâu đã dừng lại ở Việt Nam và được gọi chung hai tiếng “đồng bào”. Dưới sự nâng đỡ của Đảng, sự chăm lo của chính quyền, sự đoàn kết của cộng đồng các dân tộc cùng đôi bàn tay tảo tần, chăm chỉ, đồng bào dân tộc Dao Khâu đã qua những ngày bĩ cực. Những công cụ lao động đơn sơ đã có thể ngủ yên trên giá vì đã có máy móc cơ khí thay thế. Những nhạc cụ này có lẽ sẽ chỉ tấu bài hay; trên trang phục thổ cẩm, bên cạnh những họa tiết về thời thống khổ chắc chắn sẽ có thêm những hoa văn hưng thịnh. Và, ở không gian văn hóa này, chẳng thua chị kém em, bà con dân tộc Dao Khâu cũng đã có những sản phẩm OCOP từ chính bản sắc văn hóa của mình. Đó là những bài thuốc độc đáo chỉ có của người Dao. Đó không chỉ thấy một sản phẩm thương mại mà thấy cả một cuộc cách mạng về nhận thức, nhanh nhạy về tư duy và mừng nhất là chính những nét đẹp văn hóa đã mang lại giá trị kinh tế cho bà con.

Thời gian của Tuần Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố Lai Châu lần thứ I năm 2023 đã mãn, thế nhưng ấn tượng mà những giá trị văn hóa để lại thật khó phai. Trong sự hối hả của cuộc sống thời đại công nghệ này, thật may và thật đáng mừng là những nét văn hóa truyền thống vẫn có được sức sống mạnh mẽ, thậm chí là hòa nhập với những giá trị văn minh đương đại để đem đến một diện mạo mới cho văn hóa cổ truyền.