Điện Biên: Lễ Thuổm Cuổn của người Sán Chỉ

Ông Tẩn Văn Chích, người có uy tín xóm Khuổi Chủ, xã Thượng Hà (Bảo Lạc) cho biết: Lễ Thuổm Cuổm được người Sán Chỉ truyền từ này đời sang đời khác, đánh dấu trưởng thành của người con trai Sán Chỉ. Từ thời khắc nhận được tên âm âm, người con trai được công nhận đủ trách nhiệm, đủ khả năng quyết định những công việc lớn của gia đình và dòng họ.

Lễ Thuổm Cuổm còn gọi là lễ trưởng thành cho người đàn ông (thông thường là trẻ em nam trong độ tuổi từ 12 - 16 tuổi). Để được coi là người đàn ông trưởng thành họ bắt buộc phải trải qua nghi lễ này. Lễ Thuổm Cuổm thường diễn ra trong 3 ngày, lễ vật gồm trà, lợn, rượu, gà... Trong thời gian tiến hành nghi lễ, mọi người đến dự lễ đều phải ăn chay, không sát sinh. Các thầy mo đọc cho người thụ lễ 10 điều nguyện, 10 lời thề và 10 điều cấm, như: không được sống gian nan, không được chửi bố mẹ..., tất cả đều hướng cho người được cấp sắc sống đẹp, sống có ích cho xã hội. Ngày chính của lễ cấp sắc là ngày gia chủ mời dân làng, nhân dân các xóm lân cận đến ăn chung vui.

Để nghi lễ diễn ra thuận lợi, cần 2 - 3 thầy cùng hỗ trợ trong những ngày làm lễ. Thầy làm lễ được lựa chọn phải hợp tuổi với người thụ lễ, có thể là người trong làng hoặc họ hàng gần đây. Lễ cấp sắc được tổ chức liên tục cả ngày, bao gồm nhiều lễ lớn nhỏ khác nhau: xây đàn ngọc, bàn thờ trong nhà, giao diện, lên đèn, hạ đèn, giao âm binh, lễ đặt tên âm, lễ tơ hồng, lễ tham quan thiên đình, và lễ hội Ngọc Hoàng…

Khai mạc lễ Thuổm Cuổm là thanh la nổi tiếng, biểu tượng cho mặt trời và im lặng hiện thân của mặt trăng được nổi lên. Người thụ lễ ngồi ngay gian chính trước lệnh cấm thờ ở trong nhà; các cách bắt đầu múa theo nghi thức để báo cáo đến tổ đầu tiên, dòng họ. Sau nghi thức báo cáo tổ hợp đầu tiên, các thầy mo và người thụ hưởng bắt đầu thực hiện nghi thức mặc định trang phục lễ. Trang phục của thầy mo có sự phân biệt rõ ràng về màu sắc, mỗi màu tương thích với cấp độ của mỗi thầy. Thầy mo chính có chức năng sắc cao nhất mặc trang phục làm lễ màu vàng, thầy mo phụ thứ nhất có cấp thấp hơn thầy mo chính mặc trang phục màu đỏ, thầy mo phụ thứ hai có cấp thấp nhất nên mặc trang phục màu xanh.

Sau khi thực hiện xong các nghi thức trong nhà, các thầy cầm hương trình lên đàn lễ xin cho người thụ lễ ra ngoài đàn Ngù Đài để thực hiện nghi lễ giáng sinh. Đàn Ngù Đài được đặt ngoài trời, trên một khu đất rộng, làm bằng gỗ, cao hơn 2 m. Ngù Đài biểu tượng cho lưng rồng, người thụ lễ ngồi trên đài có nghĩa là ngồi trên lưng rồng để thả xuống trần gian.

Ngù Đài biểu tượng cho lưng rồng, người thụ lễ ngồi trên đài có nghĩa là ngồi trên lưng rồng để thả xuống trần gian.

Người thụ lễ khi lên trên Ngù Đài cần bắt đầu nhìn trời lần như xoay mình về phía các phía, sau đó ngồi xuống Ngù Đài mặt quay về hướng Tây, thu hồi về hướng Đông. Ở bên dưới, các thầy mo cùng các thanh niên trong bản căng rộng Chiếc nhẫn có lô tấm ra như chiếc nhẫn để khi người thụ hưởng lễ rơi từ trên xuống, tấm chăn là vật nâng đỡ và gói lại thành bọc. Người thụ hưởng rơi xuống liền kề được gói kín, tấm lưới bao quanh xung quanh như bào thai. Trống chiêng nổi liên hoan chào đón người chào đón từ trên trời giáng sinh về trần gian. Bát nước đặt trên gói được thầy làm cho phép đi rồi mở đôn, mở bao bọc ra. Thầy sẽ xem các ngón tay, ngón chân có còn chụm sát vào nhau hay không.

Tiếp theo, người thụ lễ ngồi dậy, thầy mo chính cầm bát cơm cho người thụ lễ ăn, điều này biểu tượng cho việc trẻ sinh ra được thầy chăm sóc, ăn no, mặc ấm lớn lên và trưởng thành. Người thụ lễ sau khi giáng sinh được đưa về nhà để tạ ơn tiên và được công nhận là người đàn ông đã trưởng thành, sống có trách nhiệm, trung thực, thoải mái với cha mẹ, chăm chỉ lao động, hòa thuận với anh em, giúp người khó khăn hơn mình... Sau đó, thầy mo và người nhận lễ thay trang phục thường ngày và cùng nhau ăn chúc mừng cho gia đình.

Sau khi làm lễ, gia đình người thụ lễ tổ chức khao làng để có thể xin biết ơn đối với anh em, làng xóm đến giúp đỡ, chứng kiến ​​​​cho sự trưởng thành của con cháu và chung vui cùng gia đình với những món ăn truyền thống của người Sán Chỉ.

Lễ trưởng thành là một nghi thức đặc sắc của cộng đồng dân tộc Sán Chỉ, chứa đựng quan niệm giáo dục để lớn, dưỡng lý nhân sinh hướng con cháu tới chân, thiện, Mĩ. Hiện nay, Lễ Thuổm Cuổn vẫn được giữ và bảo tồn, góp phần lưu giữ bản sắc văn hóa dân tộc.

Nguồn: Lễ Thuổm Cuổn của người Sán Chỉ