Thuốc lá gây thiệt hại hơn 2% GDP: Vì sao cần tăng thuế ngay lúc này?

Trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực đạt được các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) và cải thiện chất lượng sống của người dân, chính sách thuế đặc biệt là Thuế Tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với thuốc lá đang nổi lên như một công cụ kinh tế - xã hội đa chiều, không chỉ giúp tăng thu ngân sách mà còn bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm chi phí y tế và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

TTĐB từ lâu đã được coi là công cụ điều tiết tiêu dùng các mặt hàng có hại như thuốc lá, rượu bia, nước ngọt có đường... Tại các nước đang phát triển như Việt Nam, ngoài mục tiêu y tế, TTĐB còn đóng vai trò quan trọng trong việc bổ sung nguồn lực tài chính cho ngân sách quốc gia, phục vụ cho các chương trình phát triển bền vững.

Mỗi năm, thuốc lá gây thiệt hại hơn 2% GDP cho Việt Nam. Trong khi đó, thuế thuốc lá vẫn ở mức thấp và tăng quá chậm. Tăng thuế lúc này không chỉ giúp giảm tiêu dùng mà còn bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tăng nguồn lực cho phát triển bền vững.

Thuốc lá gây thiệt hại hơn 2% GDP mỗi năm

Việc tiêu thụ thuốc lá không chỉ gây tổn hại sức khỏe cá nhân mà còn kéo theo hệ lụy lớn về kinh tế, môi trường và xã hội. Theo Hội Khoa học Kinh tế Y tế Việt Nam, tổng chi phí y tế và tổn thất lao động do bệnh liên quan đến thuốc lá đã lên tới 108.000 tỷ đồng/năm, tương đương 1,14% GDP gấp 5 lần nguồn thu từ thuế thuốc lá.

Chưa dừng lại, rác thải từ thuốc lá như đầu lọc nhựa, tàn thuốc và bao bì cũng gây tổn thất môi trường khoảng 99.000 tỷ đồng/năm, tương đương 1,04% GDP. Như vậy, mỗi năm thuốc lá gây thiệt hại cho nền kinh tế Việt Nam hơn 2% GDP.

Dù vậy, tốc độ điều chỉnh thuế thuốc lá tại Việt Nam vẫn còn chậm. Lộ trình tăng thuế giãn tới năm 2027 và mức tăng chưa đủ mạnh sẽ bỏ lỡ cơ hội cứu sống hàng triệu người, giảm bệnh tật và tử vong sớm, cũng như tăng nguồn thu để đầu tư lại cho y tế, giáo dục.

Theo nghiên cứu của chuyên gia Hana Ross, chỉ riêng việc không tăng thuế trong giai đoạn 2020–2021 đã khiến Việt Nam thất thu khoảng 19.000 tỷ đồng, tương đương 825 triệu USD.

Trong khi đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị Việt Nam nên tăng thuế mạnh tay hơn 5.000 đồng/bao từ năm 2026 và tăng lên 15.000 đồng/bao vào năm 2030 để góp phần giảm tỷ lệ hút thuốc, gánh nặng bệnh tật và tử vong.

Không chỉ tăng thu ngân sách, thuế thuốc lá còn là hàng rào bảo vệ công bằng y tế

ThS.BS Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá (Bộ Y tế), cho biết hiện có hơn 45 triệu người Việt Nam có nguy cơ mắc bệnh do thuốc lá, đặc biệt là người trong độ tuổi lao động lực lượng đóng góp chính cho nền kinh tế. Nếu không hành động kịp thời, gánh nặng bệnh tật sẽ gia tăng mạnh trong 10 - 20 năm tới.

Việc tăng thuế thuốc lá không chỉ giúp giảm tiêu dùng từ đó giảm chi phí y tế, giảm tử vong sớm và tổn thất năng suất lao động, mà còn giúp tăng nguồn thu cho Chính phủ để đầu tư ngược trở lại vào các chương trình y tế, giáo dục và an sinh xã hội.

TS. Nguyễn Ngọc Anh, Giám đốc DEPOCEN, nhận định: thuế thuốc lá không chỉ là công cụ tài khóa, mà là chính sách y tế công cộng mang tính chiến lược. Việc tăng giá sẽ tác động mạnh đến nhóm người thu nhập thấp, giúp họ có động lực từ bỏ thuốc lá, tiết kiệm chi tiêu và cải thiện chất lượng sống.

Bà Sandra Mullin, Phó Chủ tịch cấp cao của Vital Strategies, cũng cảnh báo: tiêu thụ thuốc lá tại Việt Nam đang làm suy giảm sức khỏe cộng đồng và kìm hãm phát triển kinh tế bền vững. Nếu tăng thuế đủ mạnh từ bây giờ, Việt Nam sẽ có cơ hội tạo dựng một tương lai khỏe mạnh hơn, đặc biệt với thế hệ trẻ.

Tăng thuế còn là hàng rào bảo vệ thế hệ tương lai. Khi giá thuốc lá tăng cao, trẻ em và thanh thiếu niên sẽ khó tiếp cận từ đó giảm nguy cơ bắt đầu hút thuốc trong độ tuổi dễ bị dụ dỗ.

Một số ý kiến cho rằng tăng thuế có thể thúc đẩy buôn lậu, nhưng thực tế lại cho thấy điều ngược lại. Thuốc lá lậu tại Việt Nam chủ yếu là hai nhãn hiệu Jet và Hero, có giá cao hơn hàng nội địa từ 30% - 60%, cho thấy người dùng chọn vì "gu" hút chứ không phải do rẻ.

Hiệu quả kiểm soát buôn lậu phụ thuộc vào năng lực thực thi, chính sách quản lý thị trường và minh bạch trong xử lý vi phạm. Vì vậy, kiểm soát buôn lậu và tăng thuế cần thực hiện đồng thời và hỗ trợ lẫn nhau, chứ không nên coi tăng thuế là nguyên nhân.

Kinh nghiệm quốc tế cũng cho thấy, các nước áp dụng thuế cao kết hợp với biện pháp chống buôn lậu như tem kỹ thuật số, kiểm tra thị trường định kỳ, xử phạt nghiêm... vẫn kiểm soát tốt thị trường bất hợp pháp và tăng thu hiệu quả.

Trước những lợi ích rõ ràng, các chuyên gia đề xuất Quốc hội cần ban hành lộ trình tăng thuế quyết liệt hơn. Cụ thể, áp dụng mức thuế tuyệt đối 5.000 đồng/bao từ năm 2026, sau đó tăng đều 2.500 đồng/bao mỗi năm, đạt mức tăng thêm 15.000 đồng/bao vào năm 2030, đồng thời duy trì mức thuế tỉ lệ 75% giá xuất xưởng như hiện nay

Tăng thuế thuốc lá không chỉ là một quyết định tài chính, mà là một hành động thể hiện trách nhiệm xã hội và đạo đức chính sách. Nó mang lại lợi ích đa chiều bảo vệ sức khỏe, giảm bất bình đẳng, tăng thu ngân sách và hướng tới một Việt Nam phát triển bền vững.

Trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế đặt ra nhiều thách thức, không thể tiếp tục nhẹ tay với sản phẩm có hại như thuốc lá. Nếu được triển khai đúng mức và đúng thời điểm, chính sách thuế sẽ không chỉ cứu sống hàng triệu người, mà còn giúp tiết kiệm hàng trăm nghìn tỷ đồng, tạo nguồn lực tái đầu tư cho xã hội, góp phần xây dựng một Việt Nam khỏe mạnh hơn, công bằng hơn và phát triển bền vững hơn.

Nguồn:Thuốc lá gây thiệt hại hơn 2% GDP: Vì sao cần tăng thuế ngay lúc này?