Thực trạng gây tranh cãi khi người giàu tranh mua nhà ở xã hội

Chật vật chứng minh thu nhập để mua nhà ở xã hội

Bước vào quý II/2025, phân khúc nhà ở xã hội chính thức “lên ngôi” trên thị trường bất động sản, đặc biệt tại các thành phố lớn như Hà Nội. Theo kế hoạch, từ nay đến cuối năm, Thủ đô sẽ triển khai tiếp nhận hồ sơ đăng ký mua tại ít nhất 5 dự án nhà ở xã hội. Ngay từ thời điểm này, nhiều người dân đã hối hả chuẩn bị hồ sơ, xếp hàng tại các văn phòng đăng ký để xin xác nhận điều kiện mua nhà.

Tại một số văn phòng đăng ký đất đai - nơi phụ trách xác nhận tình trạng nhà ở, cảnh tượng quá tải, chen chúc không còn là chuyện hiếm. Có trường hợp phải chờ gần 40 ngày mới được cấp giấy xác nhận. Dù vậy, nhiều người vẫn đánh giá rằng đây chưa phải khâu khó nhất.

Thách thức lớn nhất với người dân khi làm hồ sơ mua nhà ở xã hội chính là bước chứng minh thu nhập. Theo quy định tại Nghị định 100/2024/NĐ-CP, người độc thân muốn mua nhà ở xã hội phải có thu nhập thực nhận mỗi tháng không quá 15 triệu đồng; đối với người đã lập gia đình, tổng thu nhập hàng tháng của cả hai vợ chồng không được vượt quá 30 triệu đồng.

Nếu người mua làm việc trong các cơ quan, doanh nghiệp có hợp đồng lao động rõ ràng, mức thu nhập sẽ được xác định qua bảng lương, bảng công do đơn vị xác nhận. Tuy nhiên, với nhóm lao động tự do – như bán hàng online, làm nghề tự do, dịch vụ nhỏ lẻ… – việc xin xác nhận thu nhập lại do UBND cấp xã thực hiện. Chính điều này khiến hàng loạt người rơi vào thế khó.

Anh Nguyễn Trọng L, từng lên phường tới ba lần xin giấy xác nhận thu nhập nhưng lần nào cán bộ cũng lúng túng.

Anh Nguyễn Trọng L (39 tuổi), hiện chạy xe công nghệ và giao hàng cho một nền tảng thương mại điện tử, chia sẻ: “Tôi đã lên UBND phường ba lần xin giấy xác nhận thu nhập, nhưng lần nào cán bộ cũng lúng túng. Họ hỏi tôi có kê khai thuế không, có hợp đồng hay bảng công không? Tôi làm nghề tự do, chạy đơn mỗi ngày khác nhau, đâu có gì để chứng minh ngoài ứng dụng trên điện thoại”.

Theo đại diện của Công ty TNHH Phúc Gia – chủ đầu tư một dự án nhà ở xã hội tại quận Hoàng Mai – nhóm lao động tự do hiện chiếm đến gần một nửa số người nộp hồ sơ mua nhà. Tuy nhiên, tỷ lệ hồ sơ không đủ điều kiện thu nhập chiếm tới hơn 60%. “Khó khăn không chỉ đến từ phía người dân mà còn là áp lực đối với chính quyền địa phương và cả doanh nghiệp. Nếu không có cơ chế xác nhận linh hoạt, hàng trăm người dân sẽ bị bỏ lại phía sau trên hành trình tìm kiếm chốn an cư”, vị này bày tỏ.

Vấn đề không chỉ nằm ở việc xác nhận, mà còn ở cách hiểu và áp dụng quy định về thu nhập. Hiện nay, mỗi dự án lại áp dụng cách tính thu nhập khác nhau: nơi thì dựa trên thu nhập trung bình năm, nơi lại tính thu nhập thực nhận từng tháng. Trong khi đó, thu nhập của nhiều người lại biến động theo mùa vụ hoặc đặc thù công việc.

Anh Phạm Văn Cường (33 tuổi), nhân viên kho tại một công ty chuyển phát, chia sẻ: “Mỗi tháng tôi nhận đều 8 triệu đồng, nhưng đến cuối năm, công ty thưởng Tết gần 10 triệu, tính ra có tháng tôi nhận hơn 18 triệu. Nếu chỉ vì khoản thưởng cuối năm mà tôi bị loại khỏi danh sách mua nhà ở xã hội thì rất thiệt thòi. Vì trên thực tế, thu nhập của tôi cả năm chưa đến 110 triệu đồng”.

Tương tự, chị Lê Hồng Ngọc – làm nghề môi giới bất động sản tại khu vực Long Biên, cho rằng việc áp dụng mức thu nhập “cứng” cho từng tháng là không thực tế. “Có tháng tôi chốt được 2 - 3 giao dịch, thu nhập có thể vài chục triệu, nhưng có những tháng không kiếm được một xu. Trung bình cả năm tôi thu về khoảng 160 triệu, tức hơn 13 triệu/tháng. Vậy mà vẫn bị đánh giá là ‘thu nhập cao’ chỉ vì có tháng vượt mức. Điều đó là bất công”, chị nói.

Không ít chuyên gia đề xuất, cơ quan quản lý cần có hướng dẫn cụ thể, thống nhất trong việc xác nhận và đánh giá điều kiện thu nhập, đặc biệt với nhóm lao động tự do, nhóm đối tượng đang có nhu cầu bức thiết về nhà ở. Một số ý kiến cho rằng, có thể yêu cầu người dân sao kê tài khoản ngân hàng, chứng từ nộp thuế hoặc lịch sử thu nhập trên các nền tảng số để thay thế phương pháp xác nhận truyền thống.

Rõ ràng, nhà ở xã hội là chính sách nhân văn, nhằm đảm bảo quyền được an cư cho những người có thu nhập thấp. Tuy nhiên, nếu các rào cản thủ tục hành chính – đặc biệt là chứng minh thu nhập – không được tháo gỡ sớm, e rằng chính những người cần nhà ở xã hội nhất lại là những người không bao giờ với tới được.

Người giàu "lách luật", người thu nhập thấp tiếp tục mòn mỏi thuê trọ?

Trong khi hàng triệu người lao động thu nhập thấp vẫn đang phải vật lộn với chi phí thuê nhà ngày càng leo thang, thậm chí phải chấp nhận mua các căn hộ thương mại với giá cao vượt quá khả năng chi trả, thì một bộ phận cá nhân có điều kiện tài chính khá giả lại tìm đủ mọi cách để sở hữu nhà ở xã hội, một loại hình nhà ở vốn được thiết kế để phục vụ nhóm yếu thế trong xã hội.

Trên các diễn đàn, hội nhóm bất động sản, không khó để bắt gặp những câu hỏi tưởng chừng nghịch lý: “Là giám đốc công ty, tôi có mua được nhà ở xã hội không?” Người hỏi có thể là trưởng phòng, thậm chí là lãnh đạo doanh nghiệp, những người có thu nhập vượt xa chuẩn được hưởng chính sách. Tuy nhiên vẫn công khai tìm hiểu các cách “lách luật” để chen chân vào phân khúc nhà ở xã hội. Đáp lại, nhiều môi giới bất động sản thậm chí còn đưa ra các hướng dẫn chi tiết về cách “phù phép” hồ sơ, từ chỉnh sửa bảng lương đến nhờ người quen đứng tên hợp thức hóa điều kiện.

“Có ba hình thức để xác minh thu nhập, chị chọn cái nào tiện là được”, một môi giới tư vấn nhiệt tình cho người hỏi. “Một là chị tự làm bảng lương rồi tự ký; hai là xin xác nhận tại phường; ba là nhờ công ty bạn xác thực bảng lương giúp”.

Những hướng dẫn này cho thấy, việc gian lận hồ sơ không chỉ đơn giản, mà còn được tiếp tay bởi một mạng lưới “dịch vụ” không chính thức nhưng hoạt động khá công khai.

Nhà ở xã hội vẫn là ước mơ xa vời của nhiều người lao động có thu nhập thấp.

Một cựu lãnh đạo bộ phận pháp lý tại một doanh nghiệp bất động sản tiết lộ, các trường hợp người lao động trong doanh nghiệp tư nhân tự điều chỉnh mức lương để đủ điều kiện xét duyệt nhà ở xã hội không phải là hiếm. “Có thời điểm, khoảng 70 – 80% người mua nhà ở xã hội là không đúng đối tượng. Tuy nhiên, gần đây, các quy định về kiểm tra, xác minh điều kiện đã được siết chặt hơn, tôi hy vọng tình trạng này sẽ sớm được khắc phục”, vị này cho biết.

Thực tế cho thấy, phân khúc nhà ở xã hội đang ngày càng trở thành “miếng bánh” hấp dẫn trong bối cảnh thị trường bất động sản biến động mạnh. Từ chỗ từng bị thờ ơ, ế ẩm – nhất là giai đoạn 10 năm trước khi nhiều doanh nghiệp phải mang dự án đi chào mời khắp nơi – nay, nhà ở xã hội lại thu hút sự quan tâm lớn. Với mức giá chỉ khoảng 25 triệu đồng/m², thấp hơn rất nhiều so với giá 60 – 70 triệu đồng/m² của các chung cư thương mại tại Hà Nội, nhà ở xã hội đã trở thành đối tượng “săn lùng” của cả người mua ở thật lẫn giới đầu cơ.

Không chỉ người có thu nhập cao tìm cách sở hữu nhà ở xã hội để tiết kiệm chi phí, mà nhiều người còn nhìn thấy cơ hội đầu tư. Mua vào với giá ưu đãi, sau thời gian quy định (5 năm), họ có thể sang nhượng lại với giá thị trường, hưởng khoản chênh lệch hàng trăm triệu đồng – một dạng “lướt sóng” bất hợp pháp nhưng khó kiểm soát.

Đại diện Công ty CP BIC Việt Nam – đơn vị sắp mở bán dự án nhà ở xã hội Rice City Long Châu (quận Long Biên, Hà Nội) – chia sẻ, qua rà soát hàng loạt hồ sơ đăng ký mua nhà, chỉ có khoảng 20% đủ điều kiện theo quy định. “Phần lớn hồ sơ bị loại là do người đăng ký không nắm rõ điều kiện, không chuẩn bị giấy tờ đầy đủ hoặc cố tình tìm cách hợp thức hóa quyền lợi. Nhiều trường hợp nhờ người thân đứng tên, khai báo không trung thực để được xét duyệt”, đại diện này phản ánh.

Thực trạng trên đặt ra yêu cầu cấp bách về việc tăng cường thanh tra, giám sát quá trình xét duyệt nhà ở xã hội, đồng thời nâng cao trách nhiệm của các chủ đầu tư và chính quyền địa phương trong việc sàng lọc, phát hiện, ngăn chặn kịp thời các hành vi trục lợi chính sách. Nếu không được xử lý triệt để, tình trạng người giàu "chiếm chỗ" của người nghèo sẽ không chỉ làm méo mó chính sách an sinh, mà còn làm mất đi niềm tin của xã hội vào sự công bằng trong thực thi các chương trình nhà ở hỗ trợ.

Nguồn: Thực trạng gây tranh cãi khi người giàu tranh mua nhà ở xã hội