Năm 2024, không chủ quan với kiểm soát lạm phát

Kiểm soát lạm phát là một trong những mục tiêu và nhiệm vụ ưu tiên trong trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2024. Với mục tiêu kiểm soát lạm phát từ 4 - 4,5% trong năm 2024 được Quốc hội thông qua, chuyên gia Nguyễn Bích Lâm, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê cho rằng, mục tiêu này không quá nặng nề nhưng không thể chủ quan.

Để hiểu rõ hơn, những yếu tố làm gia tăng cũng như các giải pháp kiểm soát lạm phát của năm 2024, phóng viên TTXVN đã có cuộc trao đổi với TS. Nguyễn Bích Lâm xung quanh nội dung này.

Phóng viên: Thưa ông, Quốc hội đã thông qua mục tiêu lạm phát năm 2024 ở mức từ 4 - 4,5%. Như vậy, bức tranh lạm phát của Việt Nam trong năm 2024 sẽ được dự báo như thế nào?

Chuyên gia Nguyễn Bích Lâm: Tôi cho rằng, năm 2024, áp lực từ lạm phát cầu kéo (lạm phát xảy ra do nhu cầu tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ của thị trường gia tăng một cách nhanh chóng khiến giá cả các mặt hàng bị đẩy lên cao) không lớn do tổng cầu thế giới và trong nước chưa có dấu hiệu phục hồi mạnh mẽ như mong đợi. Tiêu dùng cuối cùng năm 2023 chỉ tăng 3,52% so với năm trước, thấp hơn khá nhiều so với mức tăng 7% của các năm trước đại dịch.

Trong năm 2024, nhu cầu tiêu dùng sẽ có sự phục hồi nhưng khó có thể tăng đột biến khiến giá hàng hóa và dịch vụ tăng mạnh. Tuy nhiên, lạm phát cầu kéo có thể sẽ phát sinh do việc đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công với giá nguyên vật liệu, giá thép xây dựng tăng cao.

Cùng với đó, kinh tế Mỹ dự báo hạ cánh mềm (kiềm chế lạm phát nhưng không đẩy nền kinh tế vào suy thoái) và Cục dự trữ liên bang Mỹ (Fed) có thể cắt giảm lãi suất vào cuối quý I/2024 khiến đồng USD giảm giá và tỷ giá giữa VND và USD giảm, vì vậy giảm áp lực lạm phát do tỷ giá đối với kinh tế Việt Nam. Tuy nhiên, hiện lãi suất huy động, cho vay của các ngân hàng thương mại và lãi suất cơ bản của Ngân hàng Nhà nước hạ thấp, cùng với đó Chính phủ chỉ đạo tăng trưởng tín dụng trong tháng cuối năm sẽ tạo áp lực lạm phát cho năm 2024.

Ở chiều ngược lại, các yếu tố kiềm chế lạm phát năm 2024, bao gồm: sự chủ động và nguồn cung dồi dào về lương thực, thực phẩm - nhóm hàng hoá chiếm tỷ trọng lớn trong chi tiêu dùng của người dân. Một số chính sách hỗ trợ về thuế vẫn tiếp tục được áp dụng trong năm 2024; lạm phát toàn cầu hạ nhiệt, tiến dần về mức lạm phát mục tiêu sẽ giảm áp lực “nhập khẩu” lạm phát. Chính phủ thực hiện mục tiêu giữ vững ổn định vĩ mô, kiểm soát lạm phát, tạo dựng niềm tin cho cộng đồng doanh nghiệp phục hồi và phát triển sản xuất sẽ làm giảm lạm phát kỳ vọng.

Với các yếu tố kiềm chế lạm phát cùng sự chỉ đạo, điều hành quyết liệt của Chính phủ đối với giá hàng hoá và dịch vụ chiến lược; tổng cầu tiêu dùng chưa có dấu hiệu khởi sắc nên mục tiêu kiểm soát lạm phát năm 2024 từ 4 - 4,5% đã được Quốc hội thông qua hoàn toàn khả thi.

Phóng viên: Năm 2024, dự báo tình hình kinh tế, chính trị thế giới tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường, nhiều yếu tố rủi ro, bất định. Vậy, theo ông đâu là những yếu tố làm gia tăng áp lực kiểm soát lạm phát của Việt Nam?

Chuyên gia Nguyễn Bích Lâm: Theo báo cáo của IMF, dự báo lạm phát toàn cầu năm 2024 ở mức 5,8%, lạm phát ở nhiều quốc gia vẫn duy trì trên mức lạm phát mục tiêu cho đến năm 2025 khiến lãi suất có thể hạ nhưng vẫn ở mức cao trong thời gian tới, cản trở tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Thị trường tài chính và tiền tệ thế giới vẫn tiềm ẩn rủi ro và bất ổn, tác động đến gia tăng tỷ giá hối đoái giữa đồng nội tệ và USD. Đồng thời, hiện tượng thời tiết cực đoan do biến đổi khí hậu, xung đột tại Ukraine, cuộc chiến giữa Israel và Hamas chưa có hồi kết...

Theo tôi, bức tranh lạm phát năm 2024 đan xen các yếu tố gia tăng và kiềm chế lạm phát. Các yếu tố gây áp lực gia tăng lạm phát bao gồm: giá nguyên vật liệu dùng cho sản xuất đang ở mức cao; giá điện biến động theo chiều hướng tăng khi gia tăng nhu cầu sử dụng điện cho sản xuất và tiêu dùng; giá gạo tăng theo giá xuất khẩu khi sản lượng lương thực ở một số quốc gia suy giảm do biến đổi khí hậu.

Cùng với đó, giá các mặt hàng chiến lược do Nhà nước quản lý như: dịch vụ y tế, giáo dục có thể tăng sau nhiều năm kìm giữ; tác động của tăng lương và giá các mặt hàng tiêu dùng gia tăng theo yếu tố mùa vụ. Bên cạnh đó, thực hiện các chương trình hỗ trợ của Chính phủ sẽ làm gia tăng tổng cầu, gây áp lực lạm phát của nền kinh tế.

Phóng viên: Những bất ổn địa chính trị, xung đột leo thang ở Trung Đông sẽ tác động tới giá xăng dầu trong nước và một số mặt hàng khác như thế nào trong năm 2024, thưa ông?

Chuyên gia Nguyễn Bích Lâm: Những bất ổn địa chính trị, xung đột leo thang ở Trung Đông có thể làm gián đoạn nguồn cung ở Trung đông. Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ và các đối tác tuyên bố cắt giảm sản lượng tự nguyện thêm khoảng 2,2 triệu thùng/ngày ngay từ đầu năm 2024 là những yếu tố khiến các chiến lược gia của Ngân hàng Goldman Sachs cảnh báo dầu Brent có nhiều lý do để tăng giá vào năm 2024 (dự đoán giá dầu sẽ giao dịch trong khoảng từ 70 - 100 USD/thùng, tương đương giá dầu tăng tới 19% so với năm trước), điều này tác động khá lớn tới giá xăng dầu trong nước, gia tăng áp lực lạm phát đối với nền kinh tế.

Tuy vậy, Cơ quan Năng lượng quốc tế dự báo, tăng trưởng nhu cầu dầu năm 2024 sẽ chậm lại khi giai đoạn cuối trong tiến trình phục hồi kinh tế sau đại dịch kết thúc, kết hợp với sự phát triển của các loại xe điện và một số yếu tố khác.

Điện là một mặt hàng năng lượng quan trọng phục vụ cho sản xuất kinh doanh và phục vụ cho tiêu dùng hàng ngày của người dân nên biến động về giá điện có tác động không nhỏ tới lạm phát. Trong năm 2023, Tập đoàn Điện lực Việt Nam đã hai lần tăng giá điện với tổng mức tăng 7,5% sẽ tác động tới chi phí sản xuất và giá bán sản phẩm của doanh nghiệp trong năm 2024.

Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu gây nên thời tiết cực đoan, dự báo nhu cầu sử dụng điện cho sản xuất và tiêu dùng thời gian tới sẽ tiếp tục tăng cao, đẩy chỉ số giá điện sinh hoạt tăng, tạo áp lực khá lớn cho lạm phát.

Giá gạo trong nước dự báo sẽ tiếp tục xu hướng tăng theo giá gạo thế giới do những nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới như Ấn Độ, Nga, UAE hạn chế hoặc cấm xuất khẩu gạo để đảm bảo an ninh lương thực trong nước do tác động của El Nino gây sụt giảm sản lượng lương thực.

Phóng viên: Ngoài những tác động từ thị trường thế giới, theo ông những yếu tố nào ở trong nước sẽ tác động đến mục tiêu kiểm soát lạm phát năm 2024?

Chuyên gia Nguyễn Bích Lâm: Áp lực lạm phát năm 2024 còn đến từ khả năng điều chỉnh tăng giá theo lộ trình đối với dịch vụ giáo dục, y tế. Trong cơ cấu chi tiêu của hộ gia đình, giáo dục chiếm tới 6,17%; trong đó, dịch vụ giáo dục chiếm 5,45% nên biến động giá học phí có tác động lớn tới lạm phát.

Theo tôi, nếu các địa phương trong cả nước thực hiện theo mức học phí quy định trong Nghị định số 81/2021/NĐ-CP về cơ chế thu, quản lý và chính sách miễn, giảm học phí của Chính phủ thì chỉ số giá dịch vụ giáo dục sẽ tác động làm tăng CPI năm 2024 khoảng 1 điểm phần trăm. Cùng với đó, giá dịch vụ y tế nhiều khả năng điều chỉnh tăng trong năm 2024 sẽ tạo áp lực gia tăng lạm phát.

Cùng với đó, theo dự kiến, từ ngày 1/7/2024 sẽ thực hiện cải cách tiền lương khu vực Nhà nước. Đồng thời, lương tối thiểu vùng được điều chỉnh tăng 6% sẽ tác động làm tăng giá các hàng hóa, dịch vụ tiêu dùng thiết yếu.

Phóng viên: Để kiểm soát lạm phát theo mục tiêu đề ra, ông có đề xuất gì với Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp?

Chuyên gia Nguyễn Bích Lâm: Tôi cho rằng, Chính phủ cần đảm bảo đầy đủ nguồn cung với giá ổn định đối với nhóm hàng lương thực, thực phẩm - nhóm hàng chiếm tỷ trọng lớn trong tiêu dùng, tác động mạnh tới lạm phát. Đặc biệt, trong bối cảnh những nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới như: Ấn Độ, Nga, UAE hạn chế, cấm xuất khẩu gạo để đảm bảo an ninh lương thực, đẩy giá gạo trong nước tăng theo giá thế giới.

Bên cạnh đó, thực hiện chính sách tài khoá và tiền tệ linh hoạt, phù hợp, giữ ổn định vĩ mô. Ngân hàng Nhà nước cũng cần kiên định thực hiện chính sách tín dụng và lãi suất phù hợp, hài hoà với nhu cầu. Từ đó, đảm bảo lợi ích của các thực thể có liên quan trong nền kinh tế, giữ giá trị VND, giảm áp lực lạm phát tiền tệ đối với nền kinh tế; điều chỉnh tỷ giá linh hoạt nhằm ổn định giá nguyên vật liệu nhập khẩu, nâng cao khả năng cạnh tranh của sản phẩm sản xuất trong nước.

Cùng với đó, Chính phủ có kế hoạch và giải pháp đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia. Theo đó, Bộ Công Thương nắm bắt kịp thời giá xăng dầu thế giới, nâng cao năng lực và chất lượng dự báo, có giải pháp tổng thể bảo đảm đầy đủ nguồn cung xăng dầu. Đồng thời, mở rộng, nâng cao năng lực dự trữ xăng dầu quốc gia đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế. Ngoài ra, dự báo, xây dựng kế hoạch, giải pháp để cung ứng đủ điện cho sản xuất và tiêu dùng trong bất kỳ hoàn cảnh nào đối với từng quý trong năm 2024.

Đồng thời, đánh giá tác động của việc tăng giá dịch vụ y tế, giáo dục đối với lạm phát và tăng trưởng kinh tế để quyết định mức độ, thời điểm điều chỉnh giá các loại dịch vụ do Nhà nước quản lý. Từ đó, đáp ứng mục tiêu kiểm soát lạm phát, giảm tác động đến mức sống của người dân.

Các cơ quan truyền thông cũng thực hiện hiệu quả hoạt động truyền thông nhằm thông tin kịp thời, chính xác và rõ ràng về các chính sách, giải pháp chỉ đạo, điều hành của Chính phủ, loại bỏ thông tin sai lệch về giá cả thị trường, không để xảy ra hiện tượng lạm phát do tâm lý từ thông tin sai lệch gây ra. Đặc biệt, giảm lạm phát kỳ vọng trước các chính sách, giải pháp tài khoá, tiền tệ và điều chỉnh lương.

Cộng đồng doanh nghiệp cần chuẩn bị đầy đủ các điều kiện đẩy mạnh sản xuất, kinh doanh, bảo đảm nguồn cung cho thị trường hàng hoá và dịch vụ. Dự báo các loại nguyên vật liệu có thể thiếu hụt để bổ sung kịp thời, đảm bảo cho sản xuất kinh doanh, cắt giảm chi phí sản xuất, giảm giá thành sản phẩm.

Bên cạnh đó, chủ động cập nhật thông tin, dự báo chính xác động thái thị trường để nắm bắt cơ hội, giảm rủi ro trong bối cảnh tổng cầu thế giới còn yếu, đứt gãy chuỗi cung ứng. Kịp thời điều chỉnh sản phẩm và dịch vụ đáp ứng nhu cầu của khách hàng, nâng cao năng lực cạnh tranh, cắt giảm giá thành sản phẩm để kiềm chế lạm phát.

Để ứng phó với khủng hoảng năng lượng, không phụ thuộc vào nhiên liệu nhập khẩu, tránh các tác động từ vấn đề địa chính trị toàn cầu khó dự đoán trước, doanh nghiệp tập trung đầu tư chuyển sang sử dụng năng lượng tái tạo, cắt giảm chi phí do giá năng lượng tăng cao, tăng lợi nhuận trong dài hạn. Đồng thời, đầu tư về công nghệ, nhân sự và các lĩnh vực khác để nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh, thúc đẩy tăng trưởng.

Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn ông!