Yên Bái: Tục “đóng cửa rừng” của người Mông Nà Hẩu

Người Mông Nà Hẩu tổ chức hội thể quyết tâm bảo vệ rừng

"Đóng cửa rừng" - Nét văn hóa của người Mông Nà Hẩu

Theo quan niệm của người Mông Nà Hẩu, rừng là tất cả, là nguồn sống, là mái nhà che chở, là chỗ dựa tinh thần của cả cộng đồng, rừng tạo nên cuộc sống ấm no, hạnh phúc, bình yên cho mọi người. Để bảo vệ rừng cũng như phát huy phong tục, tập quán truyền thống lâu đời của người Mông Nà Hẩu, đã thành thông lệ, cứ vào ngày cuối cùng của tháng Giêng Âm lịch, tại những cánh rừng thiêng thuộc xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên, đồng bào Mong nơi đây lại tổ chức "Lễ cúng rừng” hay còn gọi là "Tết rừng”.

Đây là một nghi lễ truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống và có ý nghĩa quan trọng nhất trong năm của đồng bào dân tộc Mông ở Nà Hẩu để cầu Thần rừng phù hộ, che chở, ban lộc rừng cho người dân trong xã; cầu cho mưa thuận gió hòa, cây cối tốt tươi, mùa màng bội thu…

Sau lễ hội Tết rừng, theo tập tục của người Mông, các thôn bản của xã Nà Hẩu đều cấm rừng 3 ngày để tạ ơn Thần rừng. Cũng trong ba ngày này, mọi người tuyệt đối thực hiện các điều kiêng kỵ đã được quy định theo luật tục, đó là không đi vào rừng chặt cây xanh, không đem lá xanh từ rừng về nhà, không đào củ, bẻ măng, không đào đất, không thả rông gia súc, không phơi quần áo ngoài trời, không xay ngô, giã gạo…

Thầy cúng Giàng A Sềnh, xã Nà Hẩu chia sẻ: "Trong thời gian kiêng lên rừng mà người dân phát hiện ra một ai đó vi phạm những điều cấm đã được cam kết thì sẽ bị Tổ tự quản xử lý vi phạm. Tục phạt là người vi phạm phải nộp 1 con lợn, 1 đôi gà cúng, mời một số thành phần trong thôn hoặc mời cả làng ăn cùng. Người dân quan niệm rằng, những hộ nào vi phạm điều cấm trong 3 ngày kiêng này sẽ gặp xui xẻo trong năm. Còn hộ nào kiêng tốt thì năm ấy mà cây trồng không bị sâu bệnh, trâu bò không bị ốm dịch, mùa màng bội thu, con cái trong nhà khoẻ mạnh”.

Là một người dân của huyện Văn Yên nhưng đây là cũng là lần đầu tiên chị Lê Kim Thoa ở thị trấn Mậu A đến tham dự và trải nghiệm Tết rừng tại xã Nà Hẩu. Chị Thoa phấn khởi nói: "Đến với Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu, tôi và gia đình đã được trải nghiệm, khám phá tìm hiểu những nghi lễ cúng rừng rất độc đáo, đặc sắc mang đậm bản sắc văn hóa của đồng bào Mông và tận hưởng không khí trong lành của những cách rừng nguyên sinh, khung cảnh ở đây rất đẹp và thanh bình”.

Cùng với đó, sau khi kết thúc phần nghi lễ cúng chính, tại các điểm cúng rừng, người dân đã tổ chức họp làng để đánh giá tình hình bảo vệ rừng năm qua và cùng tổ chức "Hội thề giữ rừng”.

A Ma A Chu - Trưởng thôn Trung Tâm, xã Nà Hẩu cho hay: "Hội thề giữ rừng của thôn sẽ đánh giá kết quả công tác bảo vệ rừng của người dân trong thôn, tuyên dương các hộ gia đình làm tốt công tác quản lý bảo vệ rừng và nhắc nhở, phê bình các hộ làm chưa tốt để nhân dân trong thôn được biết. Đồng thời, nhân dân trong thôn cam kết cùng nhau đoàn kết giữ rừng, không ai được vị phạm và tuân thủ pháp luật về quản lý và bảo vệ rừng”.

Sau khi thực hiện nghi thức Hội thề giữ rừng, trưởng thôn và nhân dân bầu ra Tổ tự quản bảo vệ rừng. Họ là những người mạnh mẽ, am hiểu về cây rừng và hiểu tập quán của bà con trong thôn. Tổ tự quản sẽ theo dõi hoạt động của dân bản trong suốt năm, kịp thời nhắc nhở những hộ vi phạm, làm công tác hoà giải tranh chấp trong nhân dân; tập hợp các hộ dân cùng chống lại thú dữ, chống lại sự khắc nghiệt của thiên tai; cùng nhau trồng rừng, chăn thả gia súc theo tục lệ của thôn và quy định của pháp luật.

Anh Lý A Tủa – thôn Trung Tâm, xã Nà Hẩu nói: "Rừng đã mang nguồn nước để phục vụ sản xuất và cuộc sống sinh hoạt cho người dân chúng tôi nên bà con nhân dân trong thôn quyết tâm bảo vệ không để người ngoài vào rừng cấm chặt cây; tích cực tham gia trồng rừng, cùng nhau đoàn kết giữ lấy rừng, trong 3 ngày kiêng không ai được vị phạm”…

Một điều đặc biệt trong lễ cúng rừng của người Mông ở Nà Hẩu, các gia đình sẽ cử người trong nhà cùng với các hộ khác trong thôn bản cùng nhau nấu đồ ăn ngay tại cánh rừng thiêng của thôn, sau khi lễ diễn ra, các gia đình sẽ cùng nhau ăn cơm trên những chiếc bàn tre tự làm ngay tại bìa rừng.

Đây là dịp để đồng bào Mông Nà Hẩu ăn Tết rừng, đi chơi nhà, thăm hỏi lẫn nhau, thắt chặt tình đoàn kết, chuẩn bị tinh thần cho một năm lao động mới với niềm tin về những điều tốt đẹp sẽ đến với mọi người, mọi nhà.

Tình yên và trách nhiệm giữ rừng

Ông Đoàn Giao Lương - Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm huyện Văn Yên cho biết: Nằm trong vùng lõi của Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu, xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên có tổng diện tích tự nhiên 5.640 ha, trong đó, rừng tự nhiên đặc dụng trên 4.500 ha. Rừng Nà Hẩu là mái nhà chung của 502 hộ người Mông với hơn 2.500 nhân khẩu. Dù cuộc sống còn nhiều khó khăn nhưng mái nhà chung ấy bao đời nay đã được đồng bào Mông đồng lòng gìn giữ bằng cách riêng, bằng những luật tục truyền từ đời này sang đời khác.

Với người Mông ở Nà Hẩu, việc giữ rừng giống như giữ mái nhà của mình nên bà con ai cũng bảo nhau không được phá rừng làm nương rẫy, không để người lạ vào rừng. Nếu ai xâm phạm khu vực rừng nhận khoán, người dân nhanh chóng thông báo chính quyền xã và cán bộ kiểm lâm can thiệp, xử lý kịp thời.

Chính quyền xã, cán bộ kiểm lâm và người dân cùng cộng đồng tăng cường tuần tra, triển khai nhiều biện pháp phòng cháy, chữa cháy rừng; ngăn chặn kịp thời hành vi chặt phá, đốt rừng làm nương rẫy, khai thác vận chuyển lâm sản trái phép. Nhờ vậy, nhiều năm qua, diện tích rừng nguyên sinh đặc dụng trong vùng lõi của Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu được các nhóm hộ nhận khoán bảo vệ vẫn sừng sững, hiên ngang ôm ấp, chở che cho cộng đồng dân cư nơi đây. Nà Hẩu trở thành địa phương hiếm có với độ che phủ rừng lên tới 90%.

Bà Lã Thị Liền - Phó Chủ tịch UBND huyện Văn Yên cho biết: Lễ hội Tết rừng Nà Hẩu không chỉ là nghi lễ độc đáo có ý nghĩa tâm linh cầu phúc, góp phần bảo tồn các giá trị vật chất, tinh thần trong cộng đồng các dân tộc mà còn thiết thực góp phần vào công tác quản lý, bảo vệ tài nguyên rừng cũng như bảo vệ môi trường sinh thái, bảo tồn sự đa dạng sinh học Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu nói riêng, trên địa bàn huyện Văn Yên nói chung.

Đây là dịp quảng bá, tuyên truyền ý thức giữ rừng, phát triển sinh hoạt văn hóa cộng đồng của các dân tộc, từng bước thu hút khách du lịch đến tham quan hệ sinh thái rừng nguyên sinh, thưởng thức sản phẩm ẩm thực của người dân địa phương, tạo điều kiện phát triển du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái lâu dài bền vững. Đặc biệt 30 km đường từ trung tâm huyện Văn Yên lên trung tâm xã Nà Hẩu giờ được bê tông hóa, tăng cơ hội trải nghiệm du xuân trong rừng nguyên sinh đối với mọi du khách.

Nguồn: Tục “đóng cửa rừng” của người Mông Nà Hẩu