Những lỗ hổng pháp lý trong quy trình tự công bố sản phẩm

Quảng cáo một đằng, sản phẩm lại một nẻo

Theo Nghị định 15/2018/NĐ-CP, các doanh nghiệp có quyền tự công bố sản phẩm thực phẩm hoặc mỹ phẩm mà không cần xin phép từ cơ quan chức năng trước. Họ chỉ cần nộp hồ sơ công bố lên cơ quan quản lý nhà nước và chịu trách nhiệm về nội dung công bố đó. Thay vì cơ chế "duyệt trước, kiểm tra sau", hệ thống hiện tại áp dụng cơ chế "công bố trước, hậu kiểm sau".

Về lý thuyết, cơ chế này giúp rút ngắn thời gian đưa sản phẩm ra thị trường, giảm chi phí hành chính và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, thực tế đã xảy ra nhiều trường hợp doanh nghiệp lợi dụng kẽ hở, công bố sai lệch về thành phần, công dụng – thậm chí sử dụng chất cấm để lừa dối người tiêu dùng.

Gần đây, Bộ Công an đã triệt phá một đường dây sản xuất, buôn bán và tiêu thụ sữa bột giả với số lượng lớn tại Hà Nội và các tỉnh lân cận. Công an đã khởi tố và bắt tạm giam tám đối tượng về tội sản xuất, buôn bán hàng giả và vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng.

Dầu gội dược liệu sạch chấy Aladin của Công ty Cổ phần Sao Thái Dương bị thu hồi.

Các nghi phạm đã thành lập hai công ty để sản xuất và kinh doanh sữa bột, sản xuất 573 nhãn hiệu sữa bột, bao gồm các loại sữa cho người bị tiểu đường, suy thận, trẻ sinh non và phụ nữ có thai.

Tuy nhiên, họ đã tự công bố thành phần sữa có các chất như tổ yến, đông trùng hạ thảo, bột mắc ca, bột óc chó, nhưng trên thực tế không có những thành phần này. Các nghi phạm đã thay thế nguyên liệu và bổ sung chất phụ gia. Kết quả kiểm nghiệm cho thấy chất lượng của sữa bột không đạt tiêu chuẩn, dưới 70% so với công bố, đủ để xác định là hàng giả.

Sản phẩm này được quảng bá rầm rộ trên mạng xã hội với các công dụng “thần kỳ” như một viên kẹo tương đương một đĩa rau. Trên nhãn mác và hồ sơ công bố, thành phần chỉ bao gồm thảo dược thiên nhiên. Thế nhưng kết quả kiểm nghiệm của cơ quan chức năng lại cho thấy kẹo Kera chứa hoạt chất sorbitol chiếm tỷ lệ 35% thành phần, một chất sử dụng trong thuốc xổ.

Điều này cho thấy nội dung tự công bố và sản phẩm thực tế hoàn toàn trái ngược. Điều đáng nói là doanh nghiệp không hề xin cấp phép cho thành phần sorbitol, mà chỉ đơn giản ghi thành phần an toàn để qua mặt hệ thống tự công bố.

Kẹo Kera có chứa chất sorbitol không được công bố trong bản tự công bố sản phẩm.

Vụ việc kẹo rau củ Kera cũng gây bức xúc vì người tiêu dùng phải gánh chịu thiệt hại khi sản phẩm liên quan đến sức khỏe mà không được kiểm tra chất lượng trước khi bán ra thị trường.

Tương tự, sản phẩm dầu gội trị chấy cho trẻ em của Công ty Cổ phần Sao Thái Dương cũng bị Cục Quản lý Dược, Bộ Y tế đình chỉ lưu hành và thu hồi trên toàn quốc vì chứa thành phần Methylparaben không có trong hồ sơ công bố. Công ty giải thích rằng lô sản phẩm này có chứa Methylparaben, một chất bảo quản được phép sử dụng trong nhiều ngành, nhưng không đồng nhất với hồ sơ công bố. Mặc dù công ty đã thu hồi và xử lý theo quy định, nhưng vụ việc vẫn khiến dư luận quan tâm.

Theo luật sư Nguyễn Văn Tuấn Giám đốc Công ty Luật TNHH TGS (thuộc Đoàn Luật sư TP. Hà Nội) việc sản xuất mỹ phẩm sai thành phần công bố không chỉ là vi phạm hành chính mà còn có thể dẫn đến trách nhiệm bồi thường dân sự và hình sự nếu xảy ra hậu quả nghiêm trọng. Nếu công ty cố tình gian dối trong hồ sơ công bố, mức phạt có thể rất nặng, kèm theo tước quyền sử dụng số công bố. Nếu sản phẩm gây phản ứng phụ, đặc biệt là với trẻ em, công ty có thể phải chịu trách nhiệm bồi thường theo quy định của Bộ luật Dân sự.

Bịt kẽ hở trong hoạt động tự công bố sản phẩm

Theo Luật sư Nguyễn Văn Tuấn, các vụ việc như kẹo Kera và dầu gội Aladin của Sao Thái Dương, khi chứa chất bảo quản Methylparaben không được công khai trong thông tin sản phẩm, đã làm dấy lên lo ngại về trách nhiệm đạo đức của doanh nghiệp và sự lỏng lẻo trong công tác kiểm tra của các cơ quan chức năng.

Trong bối cảnh thị trường ngày càng hướng tới xu hướng "tiêu dùng có trách nhiệm", người tiêu dùng ngày càng trở nên nhạy cảm với vấn đề an toàn, minh bạch và nguồn gốc tự nhiên của sản phẩm, đặc biệt đối với những sản phẩm dành cho trẻ em, người bệnh và người cao tuổi.

Đường dây sữa giả vừa bị Bộ Công an triệt phá.

"Xét từ góc độ pháp lý, mọi hành vi sản xuất và kinh doanh sai lệch về thành phần công bố đều là vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, xét về mặt đạo đức thị trường, đó còn là hành động phản bội lòng tin của khách hàng – yếu tố duy nhất giúp doanh nghiệp duy trì sự tồn tại lâu dài. Một thương hiệu có thể mất hàng chục năm để xây dựng, nhưng chỉ một sai lầm trong việc công bố thành phần sản phẩm cũng đủ để phá hủy toàn bộ giá trị vô hình mà thương hiệu đó xây dựng. Một lần vi phạm về thành phần công bố, hoặc sử dụng các chất gây tranh cãi – dù có xử lý hành chính – hậu quả đối với lòng tin của khách hàng sẽ không thể phục hồi dễ dàng. Những khẩu hiệu như 'chiết xuất thiên nhiên', 'dược liệu truyền thống', 'an toàn cho trẻ nhỏ', từng là điểm mạnh tiếp thị của nhiều thương hiệu, giờ đây có thể trở thành mối nguy hiểm nếu vi phạm bị phanh phui", Luật sư Nguyễn Văn Tuấn nhấn mạnh.

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn nhận định rằng các vụ việc gần đây không chỉ là dấu hiệu cho thấy các lỗ hổng trong việc kiểm soát chất lượng sản phẩm, mà còn là lời cảnh tỉnh nghiêm khắc về trách nhiệm pháp lý và đạo đức của doanh nghiệp trong một thị trường cạnh tranh bằng niềm tin. Hai vụ việc điển hình – kẹo Kera chứa Sorbitol (một hoạt chất dùng trong thuốc xổ) và dầu gội Aladin của CTCP Sao Thái Dương chứa Methylparaben không khai báo – là minh chứng rõ ràng cho các lỗ hổng pháp lý nghiêm trọng trong cơ chế "tự công bố sản phẩm" theo quy định hiện hành.

Theo Nghị định 15/2018/NĐ-CP và 93/2016/NĐ-CP, doanh nghiệp có quyền tự kê khai thành phần, công dụng, tiêu chuẩn chất lượng và gửi hồ sơ lên cơ quan quản lý mà không cần kiểm nghiệm thực tế trước khi sản phẩm được lưu hành. Đây chính là kẽ hở tạo điều kiện cho doanh nghiệp "qua mặt" cơ quan chức năng với những hồ sơ "đẹp" nhưng sản phẩm lại không đảm bảo chất lượng.

Bên cạnh đó, cơ quan quản lý chủ yếu kiểm tra hồ sơ mà thiếu các công cụ và nguồn lực để giám sát chất lượng sản phẩm thực tế. Việc hậu kiểm không đồng đều và phản ứng chậm khiến người tiêu dùng trở thành "bộ lọc cuối" cho những sản phẩm kém chất lượng.

Ngoài ra, trách nhiệm trong chuỗi phân phối chưa được quy định rõ ràng. Nhà thuốc, đại lý và các sàn thương mại điện tử vẫn có thể phân phối những sản phẩm sai phạm mà không phải chịu trách nhiệm liên đới, dẫn đến việc khó truy cứu trách nhiệm.

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn.

Cuối cùng, chế tài xử lý hiện tại còn quá nhẹ, với mức phạt hành chính chỉ vài chục triệu đồng, không đủ sức răn đe trong bối cảnh doanh nghiệp sẵn sàng đánh đổi vì lợi nhuận. Hơn nữa, truy cứu hình sự gần như không thực hiện, trừ khi hậu quả đặc biệt nghiêm trọng xảy ra.

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn cho rằng nếu không có biện pháp siết chặt giám sát và truy cứu trách nhiệm thực chất, những vụ việc như Kera hay Aladin chỉ là phần nổi của tảng băng chìm, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và lòng tin vào hệ thống quản lý.

"Cơ chế tự công bố, về lý thuyết, là một bước tiến trong cải cách hành chính. Tuy nhiên, đối với các lĩnh vực liên quan trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, nếu thiếu trách nhiệm giải trình và kiểm tra độc lập, cơ chế này sẽ trở thành 'lá chắn hợp pháp' cho hành vi gian dối có hệ thống. Chính vì vậy, cơ quan quản lý nhà nước không chỉ nên dừng lại ở vai trò tiếp nhận và lưu trữ hồ sơ. Đã đến lúc cần chuyển trọng tâm sang 'giám sát rủi ro – hậu kiểm thông minh – chế tài mạnh tay' để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và giữ gìn niềm tin thị trường", Luật sư Nguyễn Văn Tuấn nhấn mạnh.

Nguồn: Những lỗ hổng pháp lý trong quy trình tự công bố sản phẩm