3 vấn đề từ xóa bỏ cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng

Nghị định số 232/2025/NĐ-CP ngày 26/8/2025 sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị định số 24/2012/NĐ-CP ngày 03/4/2012 của Chính phủ về quản lý hoạt động kinh doanh vàng có hiệu lực từ ngày 10/10/2025 mở ra cơ chế mới cho doanh nghiệp bao gồm các NHTM.

Thứ nhất, trong đó, đáng chú ý nhất là doanh nghiệp và ngân hàng thương mại được Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) cho phép sản xuất; vàng miếng do Ngân hàng Nhà nước tổ chức sản xuất trong từng thời kỳ.

Thị trường vàng đón nhận thông tin tích cực với kỳ vọng ổn định, giảm chênh lệch giá, từ Nghị định số 232/2025/NĐ-CP. Ảnh minh họa

Một trong những mục tiêu của sửa đổi bổ sung Nghị định 24/2012, là để quản lý thị trường đúng với diễn biến mới của thị trường trong bối cảnh mới, khi Nghị định 24 đã có những quy định không còn hợp thời, nếu không muốn nói là “lạc hậu”. Đích đến chính là vẫn ổn định thị trường vàng, qua đó ổn định thị trường ngoại hối, kinh tế, kiểm soát chống “vàng hóa” nền kinh tế. Và điểm để đạt các mục tiêu là rút ngắn khoảng cách chênh lệch giữa giá vàng trong nước và giá vàng quốc tế, giảm nhu cầu đầu cơ vàng.

Tuy nhiên, thực tế từ 2012 sau khi có Nghị định 24, cùng với quy định Nhà nước thông qua SJC độc quyền sản xuất vàng miếng, thì vấn đề nằm ở chỗ nguồn cung vàng miếng mới đưa ra thị trường. Trước đó, SJC từng cho biết công ty không hưởng lợi khi được chọn là đơn vị độc quyền vàng miếng, thương hiệu quốc gia. Lợi nhuận của doanh nghiệp giảm mạnh từ sau 2012 do không được sản xuất, nhập khẩu vàng.

Trong khi đó, trừ năm 2013 có gần 70 tấn vàng được đưa ra thị trường, thì trong 10 năm, từ 2014 - 2023, NHNN không tăng cung vàng miếng SJC ra thị trường. Đến năm 2024, trước biến động lớn gây tác động từ thị trường vàng quốc tế, NHNN đã sử dụng nhiều biện pháp để ổn định thị trường vàng và thu hẹp chênh lệch giá vàng trong nước và quốc tế. Trong đó, lần đầu tiên cơ quan này bán vàng miếng trực tiếp cho người dân thông qua 4 ngân hàng thương mại Nhà nước và SJC. Đây là biện pháp can thiệp chưa từng có tiền lệ trong hoạt động điều hành và quản lý thị trường vàng của NHNN. Tổng cộng, NHNN đã bán ra thị trường gần 13,3 tấn vàng trong năm 2024. Con số này thấp hơn mức can thiệp trong năm 2013.

Như vậy lưu ý rằng trong quy định của Nghị định, mấu chốt cung vàng vẫn sẽ nằm ở các đơn vị được “cho phép sản xuất; vàng miếng do Ngân hàng Nhà nước tổ chức sản xuất trong từng thời kỳ”.

Thứ hai, quy định không nêu rõ về vai trò cho phép nhập khẩu vàng nguyên liệu của cơ quan quản lý Nhà nước, chỉ nêu doanh nghiệp và các ngân hàng thương mại (không bao gồm các tổ chức tín dụng khác) được thực hiện hoạt động sản xuất vàng miếng, hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu vàng, chỉ quy định một trong các trách nhiệm của các đơn vị này là

“Có quy định nội bộ quy định về sản xuất vàng miếng bao gồm những nội dung cơ bản như quy trình nhập nguyên liệu; quy trình sản xuất vàng miếng; quy trình giám sát sản xuất; quy trình kiểm soát chất lượng sản phẩm”;

và “Xây dựng hệ thống thông tin xử lý, lưu trữ dữ liệu vàng miếng được sản xuất có những nội dung cơ bản bao gồm thông tin nguyên liệu đầu vào, thời gian sản xuất, sản phẩm đầu ra; thực hiện kết nối cung cấp thông tin cho Ngân hàng Nhà nước theo quy định của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước”.

Có thể thấy với việc sản xuất vàng miếng thực tế, nếu chỉ dựa trên nguyên liệu thu mua trong nước và không có quy định rõ về việc nhập khẩu nguyên liệu, thì chưa rõ các doanh nghiệp nói chung muốn được cấp phép sản xuất, có được chủ động trong nhập khẩu nguyên liệu hay chờ “quota” theo từng thời kỳ.

Thứ ba, một quy định khác nêu về các đơn vị muốn được cấp phép phải đáp ứng nhiều quy định bao gồm vốn điều lệ, và thuộc diện “Không bị xử phạt vi phạm hành chính về hoạt động kinh doanh vàng hoặc bị xử phạt vi phạm hành chính về hoạt động kinh doanh vàng nhưng đã thực hiện xong các biện pháp khắc phục hậu quả theo Quyết định xử phạt vi phạm hành chính, các kiến nghị có thời hạn thực hiện tại Kết luận thanh tra, kiểm tra của cơ quan nhà nước có thẩm quyền (nếu có)”.

Hiện cũng chưa rõ thời hạn cụ thể đối với các đơn vị bị xử phạt hành chính và kiến nghị có thời hạn thực hiện có bao gồm một thời gian sau xử phạt, hay khắc phục xong xử phạt là đạt điều kiện.

Thực tế trong thời gian gần đây, vào tháng 5/2025, thông báo kết luận thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật trong hoạt động kinh doanh vàng của các Công ty kinh doanh và các tổ chức tín dụng (TCTD) của NHNN đối với Ngân hàng TMCP Tiên Phong (TPBank); Công ty cổ phần Tập đoàn Vàng bạc đá quý DOJI (Công ty DOJI); Công ty TNHH Bảo Tín Minh Châu (Công ty BTMC); Ngân hàng TMCP Xuất Nhập khẩu Việt Nam (Eximbank); Công ty cổ phần Vàng bạc đá quý Phú Nhuận (Công ty PNJ); Công ty TNHH MTV Vàng bạc đá quý Sài Gòn – SJC (Công ty SJC) đều nêu các các vi phạm, tùy thuộc mức độ khác nhau. Thậm chí có đơn vị bị cơ quan quản lý có văn bản chuyển thông tin sang Bộ Công an để xác minh, điều tra, xử lý. Điều này cho thấy sự cần thiết về quy định công bố thông tin thực hiện các xử phạt, thời gian thực hiện xử phạt (nếu có) là cần thiết và không kém phần quan trọng.

Mọi sự minh bạch thông tin từ các kết luận thanh tra, xử phạt (như NHNN đã thực hiện giai đoạn qua), minh chứng không chỉ đối với hoạt động kinh doanh vàng và kinh doanh tiền tệ, ngoại hối, mới cần được công bố. Việc hoàn tất các quyết định xử phạt và khắc phục xong theo các kiến nghị, từ sự chủ động công bố của các doanh nghiệp, ngân hàng, có ý nghĩa tường minh và củng cố, góp phần xây dựng niềm tin, các thương hiệu doanh nghiệp đối với thị trường.

Nguồn: 3 vấn đề từ xóa bỏ cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng