Biến áp lực thuế 20% thành động lực cho DN Việt chuyển đổi

Mọi thứ có tốt hơn?

Như thông tin đã công bố, Tổng thống Trump chính thức áp mức thuế 20% lên các mặt hàng “Made in Vietnam và 40% đối với những mặt hàng transhipping.

Song, đến thời điểm hiện tại, vẫn còn một số chi tiết quan trọng chưa được công bố và định nghĩa rõ ràng, nhất là tiêu chí xác định hàng hóa transshipping mà phía Mỹ đề cập đến.

Nếu so với con số 46% mà chính quyền Trump từng tuyên bố trước đây, con số 20% đối với hàng “Made in Vietnam” và 40% đối với hàng transshipping rõ ràng là một bước giảm đáng kể.

Song, liệu có đúng là mọi thứ thực sự trở nên tốt hơn không?

Mức thuế 20% vẫn cho phép Việt Nam duy trì một phần lợi thế nhất định.

Theo nhận định của giới phân tích, ở ngắn hạn, việc mức thuế được giảm xuống còn 20% là một bước giảm đáng kể, giúp các doanh nghiệp Việt Nam tránh được gánh nặng tài chính lớn hơn. Lợi ích này đặc biệt rõ rệt khi xét đến thực tế rằng kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ của Việt Nam năm 2024 đạt 136,6 tỷ USD, tăng 19,3% so với năm trước đó. Bên cạnh đó, điều này cũng tránh gây ra ảnh hưởng dây chuyền, tức nguy cơ mất việc làm hàng loạt khi một số nguồn tin cho hay, nếu đơn hàng từ Mỹ giảm 20% thì ước tính có tới 500.000 việc làm bị mất.

Theo giới phân tích, mức thuế 46% có thể làm giảm đáng kể sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam, trong khi mức thuế 20% vẫn cho phép Việt Nam duy trì một phần lợi thế nhất định.

Ông Hồ Quốc Tuấn, giảng viên Đại học Bristol (Anh) cho rằng, so với bối cảnh cách đây trước đây, khi các cố vấn thương mại Mỹ công khai nêu đích danh Việt Nam như một điểm trung chuyển (transshipping) cần siết chặt, thì việc hai bên đạt được thỏa thuận ở mức thuế 20% đã là một thành công đáng kể. Thậm chí, mức 40% với hàng hóa transshipping cũng được xem là tích cực, ông nói.

Về dài hạn, việc tránh được mức thuế “kịch trần” 46% không chỉ là thắng lợi trên bàn đàm phán thương mại, mà còn mang ý nghĩa quan trọng trong việc “bảo toàn” đà tăng trưởng kinh tế. Trước đó, nhiều nhà kinh tế đã cảnh báo rằng các biện pháp thuế quan đối ứng có thể tác động tiêu cực đến triển vọng GDP năm 2025. Theo một nghiên cứu, nếu Việt Nam phải đối mặt với mức thuế cao như 46%, tăng trưởng kinh tế có thể sụt giảm tới 1,2 điểm phần trăm.

Điều 'kém vui' là gì?

Nếu so với mức “án treo” 46%, mức thuế 20% rõ ràng là một sự thỏa hiệp đáng mừng. Tuy nhiên, nếu đặt lên bàn cân với mức thuế thấp như trước đây, thì “tin vui” này lại trở nên kém vui.

Việc từ thuế rất thấp chuyển sang bị áp thuế 20% là bài toán nan giải với các doanh nghiệp xuất khẩu. Dù tránh được kịch bản xấu nhất, mức thuế mới vẫn là một gánh nặng chi phí đáng kể, đặc biệt đối với những ngành có biên lợi nhuận mỏng.

Trước đó, trong một báo cáo của SSI, đối với kịch bản áp thuế 20%, lợi nhuận của 80 doanh nghiệp trong phạm vi nghiên cứu dự kiến sẽ tăng khiêm tốn, tăng 13,4% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó, các doanh nghiệp trong nhóm ngành y tế, hàng tiêu dùng thiết yếu và công nghiệp - những ngành phụ thuộc mạnh vào xuất khẩu Mỹ được dự báo có mức tăng trưởng thấp trong năm nay, lần lượt là 0,7% và 7,2%.

Nhận định của SSI Research đối với kịch bản Mỹ áp thuế 20%.

Bên cạnh đó, câu chuyện xác định như nào là transshipping vẫn đang là vấn đề mà các doanh nghiệp quan tâm. Theo Chứng khoán SHS, trên thực tế, không ít mặt hàng xuất khẩu từ Việt Nam sang Mỹ có nguồn gốc từ Trung Quốc hoặc các nước thứ ba, trải qua công đoạn gia công hoặc lắp ráp cuối cùng tại Việt Nam trước khi xuất xưởng. Ngoài ra, một nghiên cứu từ Harvard Business School cho thấy, vào năm 2021, có khoảng 16% kim ngạch hàng Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ, tương đương 15,5 tỷ USD, thực chất là hàng Trung Quốc được gắn nhãn “Made in Vietnam”.

Liên quan đến vấn đề này, ông Trương Đắc Nguyên - Giám đốc đầu tư của Blue Horizon Financial nhận định điều quan trọng là Mỹ định nghĩa thế nào là transshipping. “Đối với trường hợp hàng Trung Quốc chỉ được dán lại nhãn ‘Made in Vietnam’ mà không qua bất kỳ công đoạn sản xuất nào để thay đổi bản chất hàng hóa, đây rõ ràng là gian lận. Song, cũng có những lô hàng được đưa vào Việt Nam để sản xuất, gia công thêm hoặc lắp ráp lại thành một sản phẩm mới hoàn toàn rồi mới xuất sang Mỹ. Đây là hoạt động sản xuất thực chất và hoàn toàn hợp pháp”, ông Nguyên cho hay.

Trong câu chuyện transshipping, Mỹ mới là bên nắm quyền “cầm cân nảy mực” để quyết định đâu là trung chuyển trá hình và đâu là sản xuất thực chất.

Trong kịch bản tiêu cực, nếu phía Washington siết chặt tiêu chuẩn về xuất xứ, thì ngay cả những sản phẩm đã qua công đoạn gia công tại Việt Nam cũng có thể bị coi là không đủ điều kiện “Made in Vietnam”.

Điều này đặt doanh nghiệp Việt vào thế rủi ro cao: nếu không chứng minh được xuất xứ một cách minh bạch và có hệ thống truy xuất rõ ràng, hàng hóa, dù được sản xuất hợp pháp tại Việt Nam, vẫn có thể bị đánh mức thuế trừng phạt 40%, giống như hàng né thuế.

“Nói cách khác, Việt Nam đang bị đặt vào thế phải giải trình rất kỹ nhưng lại không được nắm quyền chủ động trong cuộc chơi”, ông Nguyên nhận định.

Tuy nhiên, sức ép này cũng có thể là động lực để Việt Nam tự làm mới mình. Cú huých từ thuế quan Mỹ có thể trở thành đòn bẩy để Việt Nam thoát khỏi “cái bóng” công xưởng lắp ráp giá rẻ, tiến tới một nền sản xuất có chiều sâu, giá trị gia tăng cao hơn và ít tổn thương trước các cú sốc thương mại.

Nhiều chuyên gia cho rằng, đã đến lúc Việt Nam tái định hình chính sách thu hút FDI, không còn chạy theo số lượng hay ưu đãi bằng mọi giá, mà cần lựa chọn các dự án sản xuất sâu, có khả năng tạo liên kết với doanh nghiệp nội địa và nâng tỷ lệ nội địa hóa thực chất. Đồng thời, cần hạn chế làn sóng FDI tràn vào các ngành dễ bị cáo buộc “né thuế” như gỗ, dệt may từ Trung Quốc, vốn đang làm dấy lên lo ngại Việt Nam trở thành “trạm trung chuyển” thay vì điểm đến sản xuất đúng nghĩa.

Nguy cơ sẽ biến thành cơ hội khi Việt Nam có thể tận dụng sức ép hiện tại để thúc đẩy chuyển đổi nền sản xuất, từ lắp ráp sang chế tạo, từ gia công sang sáng tạo, và từ phụ thuộc sang tự chủ chuỗi giá trị. Nói cách khác, đây là thời điểm chúng ta cần sự lựa chọn chiến lược, hoặc tiến lên, hoặc tụt lại phía sau.

Nguồn:Biến áp lực thuế 20% thành động lực cho DN Việt chuyển đổi